Пуризм

• Пуризм.
• Пуризм ( лат. purus, «таза»)-ана тілін кез келген өзге тілдің әсерінен және нормаға түспеген тілдік элементтерден тілді тазарту және қорғау. Пуризмнің жағымды (табиғи ұлттық мәдениет пен тілдің дамуына қамқорлық, ана тілінің байлығын, оның сөзжасамдық қорын сарқа пайдалануға ұмтылыс) және жағымсыз (пуризмді қолдаушылардың сыңаржақтылығы, тарихи дамуды, қарқынды Тілдің дамуын түсінбеуі) жақтары бар. Қоғам дамуындағы маңызды өзгерістерге байланысты тіл құрамында да елеулі және шапшаң түрде жаңалықтар туындай бастаған кезеңдерде пуризм көрініс береді. Ол әдеби тілдің лексикасының тұрақтануын өзінің мақсаты етіп қойған, әдеби канонмен кінәланған оның барлық элементтерінен тазалау. Ең бірінші шет тілі сөздерінен тазалайтын әдеби тіл құрылуындағы бағыт В.И. Дальдың оған берген анықтамасы: «ережедегі, тілдің тазалығындағы, дұрыс жазылуындағы, басқа тілден кірген сөздерді қабылдамауындағы тым артық қатаңдық…
• ТІЛДІК ПУРИЗМ. Тілдік пурист-ол тілдегі тазалықты сақтайтын, тілге енгізуге «болмайтын» сөздерді енгізбейтін адамдар. Тілдік пуристтар тек тіл және әдебиет оқытушылры болуы мүмкін емес, олардың тек орта білімі де болуы мүмкін. Сонымен қатар филологтардың арасында пуризмды жақтамайтындар және оны тіл үшін зиянды деп ойлайтындар көп, себебі біз тұрып жатқан ғасырда бүкіл әлем жаңаланып жатыр, ал тіл өзгеруде. Келесіде жас пуристке аз қолжетімді болып табылатын мысалдар келтірілген:
• 1) Қарапайым сөздер. Әдеби тілді меңгермеген қала тұрғындарының сөйлеуі және сөйлеуде ұшырасатын тілдік бірліктер. Қарапайым тіл термині орыс тіліне қатысты қолданылады. Француз қарапайым тілінде Арго мен Жаргон элементтері молынан кездеседі, сондықтан ол француз тілінің стильдік тармағы болып табылады; ағылшынша қарапайым тіл; бұл да –ағылшын тілінің функциональды-стильдік бір тармағы; Сленг; немісше қарапайым тіл-неміс тілінің функциональды және әлеуметтік белгілері бар күрделі кешенді құбылыс.Қарапайым тіл негізінен тұрмыстық жағдайды, тек қана ауызша нысанда көрініс табады, көркем әдебиетінің стильдік әлеуетін арттыру үшін жұмсала алады.
• 2) Жаргон. Ортақ мүдделеріне қарай топтасқан, шартты түрде дербес әлеуметтік топтың тілі; жаргон көбіне-көп жасанды түрде жасалған сөздерден тұрады, олардың жалпыхалықтық тілден айырмашылығы болады. Қоғамда өзгелерден қалып қойған немесе өздерінің кішкене әлемдерінде тұйықталған кішкене топтардың сөйлеу түрі. Кейде жаргон терминін кәсіби тіл ретінде түсінеді, бірақ филологтардың көбісі қабылданған кәсіби инструменттердің, процесстердің анықтамасын анық бөліп, жаргонды бөледі.
• 3) Экспрессивті айтылымдар. Негативті немесе ироникалық сипаттамасы бар сөздер.
• 4) Арамшөп сөздер . Одағай деңгейінде қолданылатын сөздер. Бұл сөздерсіз болмайды деген түсінік бар. «Тілдік арамшөптер» ретінде азғана өзгешеліктерді жеткізетін сөздер алынады.
• 5) Балағат айтылымдар. Әдеби тілге мүлдем кірістіруге болмайтын ұрысу, балағаттау үшін қолданылатын сөздер.
• 6) Варваризмдер. (грек. Barbaros бөгде,жатжерлік) тілді пайдаланушылардың тілінде ұдайы қолданылатын, алайда тілдің лексикалық құрамына енбеген, фонетикалық тұрғыдан бейімделген, тілді пайдаланушылар бөгде сөз деп танитын, өзге тіл өзді немесе сөз тіркесі. Мысалы ауызекі сөйлеу тілінде қолданылатын «значит, давай,мешать ету» қазақ тілі үшін варваризмдер болып саналады.Тілге жақында енген, жаргон ретінде де қолданылатын шетел тілі сөздері. Кейбір пуристтар варваризм ретінде жаргондарды қабылдамайды. Варваризм деп бір тілден басқа тілге аударылған варианты бар сөздерді атайды.
• 7) Неологизм. –жаңадан пайда болған ұғымды, затты немесе құбылысты атайтын жаңа сөз немесе сөз тіркесі. ХІХ ғ. 60-ыншы ж қазақ және орыс тілдері үшін космонавт, ракета жаңа сөз болды. Жалпы қолданысқа түскеннен кейін сөз неологизм болмайды. Қоғамдық қолданыста жақында енген сөздер және де оны көбісі түсіне бермейді.