Севильялық Исидор
Басқа мағыналар үшін Қасиетті Исидор деген бетті қараңыз.| Севильялық Исидор | |
 | |
| Туған күні |
560 жыл |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні |
4 сәуір 636 жыл |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы |
Вестготтық патшалығы |
| Ұлты |
вестгот |
| Қызметі |
жазушы, музыкант, философ, музыка теоретигі, католик діни қызметкері, тарихшы, әмбебап адам, католик епископы |
Севильялық Исидор (лат. Isidorus Hispalensis, исп. San Isidoro de Sevilla; шамамен 560, Картахена, Испания — 4 сәуір 636, Севилья, Испания) — Вестготтық Испаниядағы Севилья архиепископы, соңғы латын шіркеуінің әкесі және ортағасырлық энциклопедизмнің негізін салушы. Мосараб литургиясының құрастырушысы. 1598 жылы оны католик шіркеуі канонизациялады. 1998 жылдан бастап Севильялық Исидор интернеттің патроны болып саналады.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Севильялық Исидор шамамен 560 жылы Жаңа Карфагенде (қазір Испанияның Картахена қаласында) тақуа христиандар Севериан мен Теодораның асыл отбасында дүниеге келген. Оның Леандр және Фульгенциус атты екі ағасы және Флорентин атты әпкесі болды. Олардың барлығы кейіннен канонизацияланды. Әкесі мен анасынан ерте айырылып, ата-аналық қызметті үлкен ағасы Леандр (епископ) атқарды, үлкен ағасының соңынан ол вестгот патшасы Реккаредтің діни қызметкері болды және оны ариандық бидғаттан католиктік сенімге айналдыра алды. Православие концепциясы 8 ғасырда иконоклазизм кезеңінде пайда болды. Ол мемлекет пен шіркеудің бірлігін бекіткен, сондай-ақ еврейлерге қатысты діни төзімділік саясатын бекіткен төртінші Толедо кеңесін басқарды.
Интернеттің қамқоршысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ол орта ғасырлар тарихына елеулі әсер еткен бірінші энциклопедист болып саналады: әлемнің көптеген елдерінде 4 сәуір Интернет желілерінің мерекесі ретінде тойланады, Севилья әулие Исидор күні. 1998 жылы Интернет күнін Римдық Папасы Иоанн Павел II бекітті. Интернеттің патроны ресми түрде бекітілді.
Жазбалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Исидордың ең үлкен жұмысы «Этимология» — бұл негізінен ежелгі дәуірден алынған қазіргі заманғы білім энциклопедиясы. Өз кітабының 20 тарауында Исидор грамматика, риторика, математика, медицина, тарих, құқық, космология, теология, агрономия, зоология және басқа да білім салаларына қатысты ақпаратты ұсынды. Кітап орта ғасырларда өте танымал болды: оның мыңнан астам қолжазба данасы біздің заманымызға дейін сақталған. Сонымен қатар, Исидор Севильялық табиғат тарихы, грамматика, теология және тарих бойынша көптеген еңбектердің авторы. Оның «Канондар кітабы» ежелгі және орта ғасырлардың басында бүкіл христиан әлемінде өткізілген кеңестердің жарлықтарын қамтитын шіркеу тарихы үшін өте маңызды. Ол екі жылнама жазды, онда ол әлемнің жаратылу тарихын қысқаша түсіндірді. Оның тарихи шығармаларының ішіндегі ең құндысы «Готтардың, вандалдар мен свевтердің тарихы» болып табылады.
Этимологиялар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Этимологиялар (лат. Etymologiarum) немесе Бастаулар (лат. Origines) Исидордың негізгі энциклопедиялық шығармасы. Ол жиырма томнан тұрады.
- Алғашқы үш том жеті гуманитарлық өнерге, яғни тривиумдар одағына арналған, грамматика (бірінші том), риторика және диалектика (екінші том) және квадривиум — арифметика, геометрия, астрономия және музыка (үшінші том)
- Төртінші том — медицина және кітапханалар
- Бесінші том — заңдар мен хронология
- Алтыншы том — шіркеу мәтіндері мен рәсімдері
- Жетінші том — Құдайға, періштелер мен әулиелерге, сондай-ақ жердегі және көктегі иерархияларға
- Сегізінші том — шіркеулер мен бидғаттар (Исидор олардың кем дегенде 68-ін сипаттайды)
- Тоғызыншы том — тілдер, халықтар, патшалықтар, қалалар мен титулдар
- Оныншы том — этимология
- Он бірінші том — адамға, ғажайыптар мен белгілер
- Он екінші том — жануарлар мен құстарға
- Он үшінші том — әлемнің бөліктері
- Он төртінші том — география
- Он бесінші том — сәулет және жол құрылысы
- Он алтыншы том — тастар мен металдар
- Он жетінші том — ауыл шаруашылығы
- Он сегізінші том — соғыс, заң және қоғамдық ойындар терминдері
- Он тоғызыншы том — кемелерге, ғимараттарға және киімдерге
- Жиырмасыншы том — тамақ, құрал-саймандар және жиһаз
Басқа жұмыстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Заттардың табиғаты туралы (лат. De natura rerum)
- Айырмашылықтар (лат. Differentiarum)
- Даңқты күйеулер туралы (лат. De viris illustribus), кейінірек Илдефонсо жалғастырды
- Киелі жазбалардағы сандар туралы кітап (лат. Liber numenorum qui in sanctis scripturis occurunt)
- Готтардың, Вандалдардың және Суевилердің патшаларының шығу тегі туралы (лат. De origine Gothorum et regno Sueborum et Vandalorum)
- Ескі өсиет бойынша сұрақтар (лат. De Veteri et Novo Testamento quastiones)
- Сөйлемдер (лат. Sententiarum libri tres)
- Севильялық Исидор. Готтардың тарихы [Wayback машинасында мұрағатталған]. (Ағылшын тілінен аудармасы: Железнов С.). (орыс.)
- Севильялық Исидор Вандалдарының тарихы [Wayback машинасында мұрағатталған]. (Неміс тілінен аударма: Титмар). (орыс.)
- Севильялық Исидор. Свевтердің тарихы [Wayback машинасында мұрағатталған]. (Неміс тілінен аударма: Титмар). (орыс.)
- Севильялық Исидор. Заттардың табиғаты туралы Алғы сөз [Wayback машинасында мұрағатталған] Мәтін [Wayback машинасында 2011 жылғы 16 мамырда мұрағатталған] (орыс.)
- Исидор Севилья. Этимологиялар [Wayback машинасында мұрағатталған] (латын)
- Готтардың, вандалдар мен свевтердің этимологиясы мен тарихының латын тіліндегі мәтіндері [Wayback машинасында мұрағатталған]
- 2006 жылы Этимологияның бірінші ағылшын тіліндегі аудармасын жариялады (шолу [Wayback Machine сайтында 2016 жылдың 5 маусымында мұрағатталған]).
Патрон[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әдебиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ісидор Севільський // Енциклопедичний словник класичних мов / Л. Л. Звонська, Н. В. Корольова, О. В. Лазер-Паньків та ін.; за ред. Л. Л. Звонської. — 2-ге вид. випр. і допов. — К.: ВПЦ «Київський університет», 2017. — С. 223. — ISBN 978-966-439-921-7.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Севильялық Исидор православие энциклопедиясында «Ағаш» [қолжетімсіз сілтеме 2019 жылдың мамырынан]
- Севильялық Исидор анықтамасы Мұрағатталған 25 қарашаның 2023 жылы.
- В. И. Уколова «Ортағасырлық энциклопедизмнің тууы. Исидор Севилский» Мұрағатталған 13 наурыздың 2022 жылы.
- В. И. Уколова «Севильдік Исидор және оның «Заттардың табиғаты туралы» композициясы» Мұрағатталған 25 қарашаның 2023 жылы.
- Сайбеков Мақсым Геннадийұлы, СЕВИЛЬ ИСИДОРЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ МҰРАЛАРЫНДАҒЫ ТӘРБИЕЛІК ИДЕЯЛАР ЖӘНЕ ХРИСТИАНДЫҚ БІЛІМ. Полтава В. Г. Короленко атындағы Полтава ұлттық педагогикалық университеті, 2020. 227 б. (украин.) Мұрағатталған 28 ақпанның 2022 жылы.