Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы

Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы
Бұрынғы атауы	Сейсмология институты, Сейсмологиялық тәжірибелік-әдістемелік экспедиция
Құрылған жылы	2022
Басшысы	Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі
Директоры	Дәулет Сәрсенбаев
Орналасқан жері	Қазақстан, Алматы
Заңды мекенжайы	Алматы қаласы, Әл-Фараби даңғылы, 75А
Сайты	https://seismology.kz/

Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы — сейсмикалық қауіпті бағалау, күшті жер сілкіністерін ғылыми болжау жұмыстарымен айналысатын және Қазақстанның сейсмикалық қауіпті аумақтарында кешенді сейсмологиялық мониторинг жүргізетін ғылыми мекеме.

Тарихы

Республикалық сейсмологиялық бақылау жүйесі Қазақстанда өзінің дамуын КСРО Ғылым академиясының Жер физикасы институты негізінде құрылған бірнеше сейсмикалық станциялармен бастаған еді. Бұл 1929 жылы ашылған «Алма-Ата» станциясы, 1932 жылы құрылған «Шымкент» станциясы, 1950-1951 жылдары құрылған «Іле», «Курменты», «Шелек», «Фабричный» станциялары және соңғы 1961 жылы құрылған «Қызыл-Ағаш» станциясы еді.

1976 жылы ҚазКСР Ғылым академиясының Сейсмология институты (ары қарай (СИ) құрылды. Бұл уақытқа дейін Қазақстан территориясында 12 сейсмикалық станциялар жұмыс жасап келген еді.СИ ұйымдастырғаннан бастап бақылау жүйесі дами бастады. Станциялар саны көбейіп, бақылау параметрлері саны кеңейді. Сейсмикалық бақылаулардан басқа геомагниттік, гравиметриялық, геодезиялық, электротеллурлық бақылаулар жүргізіле бастады.

1979 жылы барлық бақылау жүйесі СИ құрамындағы Тәжірибе-әдістемелік партиясына біріктірілді. Тәжірибе-әдістемелік партиясымен болжау полигонын дамыту жұмыстары жүргізілді. 1979 - 1980 жылдары 9 әртүрлі станциялар, оның ішінде 7 гидрогеологиялық станциялар ашылды. Қазақ КСР 1981 жылға экономикалық және әлеуметтік дамуның мемлекеттік жоспары мен қайта құрылған мекемелер тізіміне сәйкес Қазақ КСР Ғылым академиясы Президиумының 1981 жылдың 8 қаңтарындағы № 10 қаулысына қабылданып 1981 жылы «Қаз КСР ҒА Сейсмология институтының Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» (Қаз КСР ҒА СИ СТӘЭ) құрылды. 2000 жылы Қаз КСР ҒА СИ СТӘЭ «Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» мемлекеттік мекемесі болып құрылды. Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің құрылуына байланысты «ҚР БҒМ СТӘЭ» ММ Ғылым комитетіне берілді де, «Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» мемлекеттік мекемесі болып қайта өзгертілді («ҚР БҒМ ҒК СТӘЭ» ММ).

«СТӘЭ» ММ-сі 2013 жылы «Сейсмологиялық бақылау және зерттеу ұлттық орталығы» АҚ «Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» ЖШС-і болып қайта құрылды.

2022 жылы "Сейсмология институты" және "Сейсмологиялық тәжірибелік-әдістемелік экспедиция" ЖШС біріктіріліп, "Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы" ЖШС құрылды.

Сипаттама

Сейсмикалық қатерді бағалаудың өзекті мәселелерін шешу және сейсмикалық қауіпті Солтүстік Тянь-Шань аумағындағы жер сілкіністерін болжаудың әдістемелік негіздерін жетілдіру мақсатында 1976 жылы Геология ғылымдар институты мен Математика және механика институтының бірқатар лабораториялары негізінде Сейсмология институты ұйымдастырылады. Қазіргі уақытта институт құрамында сейсмологияның негізгі мәселелері бойынша іргелі зерттеулер жүргізетін 6 ғылыми лаборатория (жер сілкіністерін болжау; Жер қыртысының физикасы; Жер қыртысының серпімділік процестері; Жер қыртысының флюидтік режимдері; сейсмобиология; жер сілкіністерінен келетін зиянды болжау) және физмкалық процестер мен табиғат құбылыстарының мониторингін жүзеге асыратын сейсмологиялық әдістемелік-тәжірибелік экспедиция жұмыс істейді. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары: Қазақстанның сейсмикалығы мен сейсмикалық қауіпсіздігінің ғылыми бағыты шеңберінде сейсмикалық процестер теориясын жетілдіру мен жер сілкіністерін болжау әдістерін дамыту, республиканың сейсмикалық қауіпті аудандарының аумағында сейсмикалық белсенділікті болжайтын тиімді мониторинг жүйесін құру, жер сілкінісінің әлеуметтік-экономикалық зардаптарын болжау мен төмендетудің сандық әдістерін зерттеу. Институтта телесейсмикалық (Алматы, Бурабай, Ақтөбе, Шымкент, Тараз, Семей), аймақтық (25 сейсмик. ст.) және жергілікті тораптарды қамтитын аспапты бақылау жүйесі құрылған. Соңғысына геофизикалық (20 бекет), гидродинамикалық және гидрохимиялық (12 бекет) бақылау бекеттері; Жер қыртысының қазіргі заманғы қозғалысын геодезияның жер үсті және ғарыштық әдістерімен бақылау бекеттері мен қималары (90 бекет), сондай-ақ биостационарлар (5 бекет) енеді. Алматы аумағында қазіргі заманғы 15 сандық инженерлік-сейсмометриялық станциялардан тұратын торап құрылып, жұмыс жасады. Автоматты режимде мониторинг материалдарын жинап, өңдейтін, жер сілкіністерін болжаудың бағдарламалық әдістерін игеру мен бейімдеу жұмыстарын атқаратын Талдау және болжау орталығы құрылды. Келіп түсетін ақпаратты өңдеудің бүкіл технологиялық циклін қамтитын жергілікті компьютер желісі жұмыс істейді.

1. Институт қызмет еткен жылдарда Қазақстанның сейсмикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету теориясының ғыл. негіздері жасалып, жер сілкіністерінің Қазақстанның қазіргі заманғы тау түзілістерінде шоғырлану жағдайларын зерттейтін сейсмикалық-тектоникалық бағыт қалыптасты;
2. Қазақстан аумағының жер қыртысындағы жер сілкінісін туындатушы аймақтарының (ең қауіптілері Солт. Тянь-Шань, Жоңғар, Тарбағатай, Алтайда орналасқан) картасы құрастырылды; </il>
3. жер сілкіністері ошақтарының қалыптасу ортасы – тектоносфераның терең құрылымын кешенді геофизикалық зерттеу бағыты дамыды;
4. Жер қыртысы құрылымдары мен жоғарғы мантияның кернеулі-деформацияланған күйін сандық жағынан сипаттау әдістері жасалды;
5. Тянь-Шаньның сейсмикалық-тектоникалық жағдайларына қатысты күшті жер сілкіністерінің алдындағы физ. өрістер мен әр түрлі табиғат құбылыстары параметрлерінің болжамдық, ақпараттық қасиеттері зерттелді; әр түрлі параметрлер мен сейсмикалық арасындағы корреляциялық байланыстар анықталды;
6. күтілген жер сілкінісінің қарқынына байланысты әр түрлі ғимараттар мен инж. байланыс тораптарының зақымдану дәрежесін болжауға, сондай-ақ экон. және адамдар шығынын шамамен болжауға мүмкіндік беретін, жер сілкіністерінің зардаптарын болжауға арналған мақсатты-бағдарламалық кешен құрылды, т.б.

Институт бақылау деректерін салыстыру және жетекші мамандар алмасу түрінде Жапония, Қытай, Қырғызстан және Өзбекстанмен ауқымды халықаралық байланыс орнатқан.