Септуагинта
_(The_S.S._Teacher%27s_Edition-The_Holy_Bible).jpg)
Септуагинта — көне еврей тіліндегі Киелі кітаптың койне грек тіліне аудармасының атауы. Ол кейде қысқартылып «LXX» деп аталады. Бұл аударма бөлім-бөлім болып б.з.д. 3-1-ші ғасырларда Алексндрия қаласында жасалған.[1] Септуагинтаға Еврей Киелі кітабына кірмейтін кейбір басқа да жазбалар кіреді.
Септуагинта — Еврей Киелі кітабының еврей тілінен Ескендір Зұлқарнайынның (б.з.д. 356-323 жж.) заманынан бері Жерорта теңізінің шығыс бөлігінің ортақ тіліне айналған грек тіліне жасалған бірнеше аудармаларының ең ежелгісі. «Септуагинта» сөзінің мағынасы «жетпіс»[2] деген сөзді білдіреді, олай аталу себебі, аңыз бойынша, осы еврейшеден грекшеге аударманы ІІ-ші Птолемей Филадельфостың кезінде (б.з.д. 285–246 жж.) жетпіс еврей ғалымы жасаған.[3][4]
Көптеген протестант Киелі кітаптарында яһуди Киелі кітабының үлгісімен Септуагинтадағы қосымша кітаптар шығарылып тасталған. Рим католик Киелі кітаптарында солардың кейбіреулері сақталып қалған, ал Шығыс ортодокс шіркеуі Септуагинтадағы жазбадардың бәрін қабылдайды.
Септугинта көне замандарда өте жоғары бағаланған, Филон мен Йосефус Септугинта аударылғанда, оның аудармашыларын Құдайдың өзі жетелеп отырған деген пікір ұстанған.[4] Көне латын аудармасымен бірге Септуагинта Киелі кітаптың көне славян тілі, сүрияни тілі (бірақ Пешиттаның емес), көне армян тілі, көне гүржі тілі және копт тіліндегі аудармалардың негізі болып табылады.[5] Септугинтаның (LXX) мәсіхшілер үшін де маңызы зор, себебі Жаңа келісімде және елшілік әкелердің шығармаларында содан көптеген үзінділер келтіріледі. Яһудилер 2-ші ғасырдан бері Септугинтаны қолдануды мүлдем тоқтатқан болса да, қазіргі кезде ғалымдар тарапынан оған деген қызығушылық біршама жандануда. Өлі теңіз кітаптарының кейбіреулері масореттік мәтіннен басқа мәтінге негізделгенін көрсетеді. Көп жағдайда осы жаңадан табылған еврейше мәтіндер Септуагинтаға көбірек ұқсас болып отырады. LXX-тың сақталып отырған ең көне қолжазбалары (Ватикан және Синай кодекстері) 4-ға жатады.[4]
Кітаптарының кестесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| LXX | LXX транслитерациясы немесе аудармасы |
Ағылшын тіліндегі атаулары |
| Law | ||
|---|---|---|
| Γένεσις | Génesis | Genesis |
| Ἔξοδος | Éxodos | Exodus |
| Λευϊτικόν | Leuitikón | Leviticus |
| Ἀριθμοί | Arithmoí | Numbers |
| Δευτερονόμιον | Deuteronómion | Deuteronomy |
| History | ||
| Ἰησοῦς Nαυῆ | Iêsous Nauê | Joshua |
| Κριταί | Kritaí | Judges |
| Ῥούθ | Roúth | Ruth |
| Βασιλειῶν Αʹ[6] | I Reigns | I Samuel |
| Βασιλειῶν Βʹ | II Reigns | II Samuel |
| Βασιλειῶν Γʹ | III Reigns | I Kings |
| Βασιλειῶν Δʹ | IV Reigns | II Kings |
| Παραλειπομένων Αʹ | Things Omitted I[7] | I Chronicles |
| Παραλειπομένων Βʹ | Things Omitted II | II Chronicles |
| Ἔσδρας Αʹ | I Esdras | 1 Esdras; |
| Ἔσδρας Βʹ | II Esdras | Ezra-Nehemiah |
| Ἐσθήρ | Esther | Esther with additions |
| Ἰουδίθ | Ioudith | Judith |
| Τωβίτ[8] | Tobit | Tobit or Tobias |
| Μακκαβαίων Αʹ | I Maccabees | 1 Maccabees |
| Μακκαβαίων Βʹ | II Maccabees | 2 Maccabees |
| Μακκαβαίων Γʹ | III Maccabees | 3 Maccabees |
| Wisdom | ||
| Ψαλμοί | Psalms | Psalms |
| Ψαλμός ΡΝΑʹ | Psalm 151 | Psalm 151 |
| Προσευχὴ Μανάσση | Prayer of Manasseh | Prayer of Manasseh |
| Ἰώβ | Iōb | Job |
| Παροιμίαι | Proverbs | Proverbs |
| Ἐκκλησιαστής | Ecclesiastes | Ecclesiastes |
| Ἆσμα Ἀσμάτων | Song of Songs | Song of Solomon |
| Σοφία Σαλoμῶντος | Wisdom of Solomon | Wisdom |
| Σοφία Ἰησοῦ Σειράχ | Wisdom of Jesus the son of Seirach | Sirach or Ecclesiasticus |
| Prophets | ||
| Δώδεκα | The Twelve | Minor Prophets |
| Ὡσηέ Αʹ | I. Osëe | Hosea |
| Ἀμώς Βʹ | II. Ämōs | Amos |
| Μιχαίας Γʹ | III. Michaias | Micah |
| Ἰωήλ Δʹ | IV. Ioel | Joel |
| Ὀβδίου Εʹ[9] | V. Obdias | Obadiah |
| Ἰωνᾶς Ϛ' | VI. Ionas | Jonah |
| Ναούμ Ζʹ | VII. Naoum | Nahum |
| Ἀμβακούμ Ηʹ | VIII. Ambakum | Habakkuk |
| Σοφονίας Θʹ | IX. Sophonias | Zephaniah |
| Ἀγγαῖος Ιʹ | X. Ängaios | Haggai |
| Ζαχαρίας ΙΑʹ | XI. Zacharias | Zachariah |
| Ἄγγελος ΙΒʹ | XII. Messenger | Malachi |
| Ἠσαΐας | Hesaias | Isaiah |
| Ἱερεμίας | Hieremias | Jeremiah |
| Βαρούχ | Baruch | Baruch |
| Θρῆνοι | Lamentations | Lamentations |
| Επιστολή Ιερεμίου | Epistle of Jeremiah | Letter of Jeremiah; |
| Ἰεζεκιήλ | Iezekiêl | Ezekiel |
| Δανιήλ | Daniêl | Daniel with additions |
| Appendix | ||
| Μακκαβαίων Δ' Παράρτημα | IV Maccabees | 4 Maccabees |
Сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Karen Jobes and Moises Silva, Invitation to the Septuagint ISBN 1-84227-061-3, (Paternoster Press, 2001). - The current standard for Introductory works on the Septuagint.
- ↑ «The Canon Debate, McDonald & Sanders editors» деген кітаптың 72-ші бетінде тағы мынадай дерек келтіріледі: «Алайда Гиппондық Аугустинның заманында ғана (354-430 жж.) яһуди киелі жазбаларының грек тіліне аудармасы латын тілінің «Септугинта» деген сөзімен атала бастады. Өзінің Құдайдың қаласы 18.42 деген шығармасында Аугустин Аристеастың хатын келтіреді де, мынадай бір түсініктеме қосады: «Солардың аудармасын енді Септугинта деп атау әдетке еніп бара жатыр». Алайда оның неге себеппен солай аталғаны туралы түсіндірмейді.»
- ↑ Letter of Aristeas
- ↑ a b c Jennifer M. Dines, The Septuagint, Michael A. Knibb, Ed., London: T&T Clark, 2004
- ↑ Ernst Würthwein, The Text of the Old Testament, trans. Errol F. Rhodes, Grand Rapids, Mich.: Eerdmans, 1995.
- ↑ Βασιλειῶν (Basileiōn) is the genitive plural of Βασιλεῖα (Basileia).
- ↑ That is, supplementary material for Reigns
- ↑ also called Τωβείτ or Τωβίθ in some sources.
- ↑ Obdiou is genitive from "The vision of Obdias," which opens the book.
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Альфред Ральфс — Септуагинтаның кең тараған нұсқасының редакторы.
- Құжаттық болжам — көне еврей тіліндегі Таураттың құрастырылу тарихын зерттейді.
- Құмыранда табылған Танах — Өлі теңіздің маңындағы үңгірлерден табылған кітаптар LXX-тың куәгерлері бола алады.
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жалпы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Септуагинта институты Мұрағатталған 21 қазанның 2013 жылы.
- Септуагинтаның толық грамматикалық талдауы