Сирек және шашыранды элемент кентастары

Сирек және шашыранды элемент кентастары — құрамынан сирек және өте аз кездесетін химиялық элементтер бөліп алынатын табиғи шикізаттар. Кей сирек элементтер өз минералдарын түзбей, басқа түзілімдерде қоспа түрінде шоғырланады. Заттық құрамдарына қарай: сирек (Lі, Rb, Cs, Be, Tі, Zr, Hf, V, Nb, Mo, Sn, Bі, Sb, Hg, Cd), шашыранды (Ga, Іn, Ta, Ge, Se, Te, Re), сирек жер элементтеріне (TR, Sc, La және лантаноидтар) бөлінеді. Сирек элементтер (металдар) кентастарының бірнеше генетик. типтері (литий, берилий, титан, ванадий, сынап кентастары) болады. Кадмий минералдары: гринокит CdS (77% — Cd), отавит CdCO3 (74,5% — CdO). Рубидий мен цезий геохим. жағынан граниттік магмамен тығыз байланысты. Минералдары поллуцитте 25,5 — 36,5% Cs2O, 3,73%-дай Rb2O болады. Цирконий граниттік және сілтілі интрузияларда, пегматиттерде шоғырланады. Минералдары: циркон, бадделеит, эвдиалит. Ильменит пен рутил аралас бай цирконий қорымдары Қазақстанда ашылды. Шашыранды элементтерден галий нефелин, мусковит, сподумен, андалузит, диаспор, боксит, кейбір темір кентастары мен көмірдің құрамында болады. Индий темірлі сфалерит, касситерит, сульфостаннаттар құрамында кездеседі. Селен пирит, халькопирит, галенит, арсенопирит, молибденит минералдарының және саф күкірттің құрамынан табылды. Теллур түсті металдардың, висмуттың, күмістің, алтынның гидротермалдық кендерінде кездеседі. Сирек жер элементтері церийлік және иттрийлік болып бөлінеді. Бұлар геохимиялық жағынан сілтілі және қышқыл интрузияларымен байланысты пегматиттерде, карбонатиттерде, гидротермалдық түзілімдерде шоғырланады. Монацит пен ксенотим, лопарит, гадолинит минералдарында 34 — 68%-дай TR2O3 бар. Скандий қасиеттері жөнінен иттрий тобының элементтеріне ұқсас; минералдарына тортвейтит, колумбит, малакон, ортит, т.б. жатады.== Дереккөздер==