Сонет
Сонет (итал. sonetto – шағын ән) – әр шумағы тұрақты өлшемнен тұратын, 14 тармақтан құралған өлең түрі.
Өлең құрылымы күрделі болып келеді, тармақтар екі рет төрт-төрттен, екі рет үштен топтасады. Яғни, 4 жолдық (катрен) 2 шумақ, 3 жолдық (терцет) 2 шумақ. Ұйқасы 4 жолдық шумақта, көбіне абаб, абба түрінде, 3 жолдық шумақта әр түрлі болып келеді. Алғашқы 4 тармақта айтылған ой одан кейінгі 4 тармақта өрістеп, кейінгі 2 қатар келетін 3 тармақтарда түйінделіп, тиянақтап бітіру тәсілі жиі кездеседі. Сонетте ұйқастар өрнегіне, үйлес сөздердің әуезді келіп, сыңғырлап айтылуына да назар аударылады.
Сонеттің алғашқы нұсқалары 13 ғасырда Италияда “сицилиялық мектепте” пайда болған, біртіндеп неміс, ағылшын, испан, француз, орыс поэзиясына тараған. Данте, Ф.Петрарка (Лаура туралы 317 сонет), т.б. ақындар бұл өлең өрнегін қалыптастырып, жетілдіре түсті. 16 ғасырда сонет жанрын Испания мен Португалияда Х.Боски Альмогаверо, Л.Камоэнсу, Лопе де Вега дамытты. Францияда К.Мародан бастап, П.Ронсарға дейінгі көптеген ақындар, Англияда Г.Серри, Т.Уайет, У.Шекспир сынды қаламгерлер сонет жанрының өркендей түсуіне өз үлестерін қосты. 17 ғасырда Германияда сонет жанры кең қанат жайып, М.Опиц, П.Флеминт, Гете, т.б. қаламгерлер сонет үлгісін қолданды. Орыс әдебиетінде В.К. Традиаковский, А.П. Сумороковтар бұл салаға алғаш қалам тартты. А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов секілді ақындар да сонет жазды. Қазақ әдебиетіне сонет жанры алғаш аудармалар арқылы келді. В.Шекспир сонеттерін тәржімалауда Х.Ерғалиев айрықша шеберлік танытты. Қ.Аманжоловтың “Құрдас туралы” сонетінен бастап қазақ поэзиясында Е.Әукебаев (“Келсеңші тез, келер болсаң”, “Туған жер”), К.Салықов (“Прометейге”, “Шоқанға”, “Ақан серіге”, “Абайға”, “Ақын Сараға”, “Бауыржанға”, “Немерем Арманға”), И.Оразбаев (“Көзсіз сүю, ессіз сүю”), т.б. ақындар сонет жанрында жыр туындатты.
Қазақ әдебиетіндегі сонет жанры екі мектеп дәстүрін ұстана отырып дамыды. Біріншісі – сицилия мектебі: 4 жолдан екі катрен және 4 жолды бір терцет, 3 жолды бір терцет. Бұл бағыт қазақ әдебиетінде Салықов шығармаларында көрініс тапты. Екіншісі – ағылшын мектебі, мұнда сонет құрылымы 4 жолды үш катреннен және 2 жолды терцеттен тұрады. Ерғалиев Шекспир сонеттерін ағылшын мектебінің дәстүрінде аударған.
Әдеб.: Словарь литературоведческих терминов, М., 1974; Садықова А., Қазақ поэзиясындағы сонет жанрының қалыптасуы, А., 1999; Литературная энциклопедия терминов и понятии, М., 2001.[1][2]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақ энциклопедиясы
- ↑ “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6