Сынап және марганецпен улану

Сынап - суық металл, 7 есе ауадан ауыр, 0°С температурада буланады, 38,9°С балқиды, электрикалық және жылулық, төзімділік қасиеті жоғары. Химиялық қасиеті бойынша, бұл металл тұрақты және қатты. Сынап көп металдармен тез бірігіп, қосылыстар - амальгамдар құрайды. Мұндай сынаптың мүмкіншілігін көптеген жоғары қасиетті металдарды кеннен немесе қосылыстардан бөліп алуда қолданады. Сынап, оның қосылыстары заттарды күмістеуде, алтындауда, айна жасауда, тіс пломбасын жасауда, медициналық приборларды жасауда (тонометр, термометр, Салли аппараты) және кварцты, сынапты шамдарды, рентген түтігін жасауда, қопару жұмысында, тарсылдақ ойыншықтарды шығаруда (дандырық сынап - гремучая ртуть), сонымен қатар сынаптан органикалық пестицидтерді алуда және катализатор ретінде т.б. салаларда қолданылады. Кішкентай сынап бөлшектері, тамшылары еденнің, столдың, қабырғаның тесіктеріне кіріп ұзақ уақыт қалады, иісі жоқ болған соң оның әсері ұзақ уақыт сезілмей улану клиникасы көрінбегенше байқалмайды. Өнеркәсіптерде металды сынап, оның қосылыстары кең қолданылады. Сынап қосылыстарынан сулема, сынап нитраты, каломель, дандырық сынап жиі қолданылады. Сынаптың ШРЕК - сы жұмыс істейтін ауада - 0,01 мг/м3. Уланулар жоғарыда айтылған өндірістерде сынапты өндіріп алуда, оларды қолдануда, заттарды жасағанда байқалады санитарлық нормативті берілген құжаттарды сақтамағанда да байқалады. Патогенезі. Сынап - сульфгидрильді тиолды (SН) улар тобына жататын у. Сынап, оның қосылыстары негізінен тыныс алу жолы арқылы, жартылай асқазан-ішек және зақымдалмаған тері арқылы енеді. Көбіне өкпе арқылы енген сынап оның капиллярларынан өтіп қанда циркуляцияланып, SН-тобына бай белоктармен қосылып, сынап альбуминатын құрайды. Бұл сульфгидрильді белоктық қосылыстардың топтарын тежеп, белок алмасуын және ферменттік үрдістерді бұзады. Бұның бәрі едәуір орталық нерв жүйесінің қызметін бұзады. Қандағы сынап тамырдың интеро - рецепторларын және ішкі ағзаларды тітіркендіріп қоздырып, онда пайда болған импульстерді афферентті жолмен бастың ми қыртысына жеткізеді. Қыртыс жасушаларының жұмысы нашарлап оған бағынатын қыртыс астындағы әр салаға жауапты құрылымдардың жұмыстарында тежеу үрдістері дамып кейін біртіндеп жоғалады (растромаживается). Осыдан қыртыс астындағы орталықтар рефлекторлық бұзылыстарға душар болады. Әртүрлі анализаторлардың жұмысы: иіс, көру, дәм т.б. бұзылады. Осымен қатар, сынап неврозы, жүрек - қантамыр, асқазан - ішек жүйесінде алмасу үрдістері де бұзылады. Бұлар клиникалық көріністерді туғызып, арнайы сынап улану симптомдарын үдетеді, алғашқыда сынап эретизмін, дірілдеу, әртүрлі бұлшықеттердің қосылмалы байланысының функциялық бұзылу симптомдарын береді. Сынап организмде өкпеде, мида, бүйректе, жүрек етінде, бауырда, сүйекте жиналады, сондықтан да осы ағзалардың зақымдалу симптомдары байқалады. Денеден сынап тыныс жолдары және бүйрек, бездер, ішек арқылы шығады. Сынапты зәрде тексеру диагностикалық жағынан маңызды, бірақ оның мөлшері сынаппен уланудың дәрежесін көрсетпейді, көп жағдайда сынаптық тасымалдаушылықты білдіретін белгі болады. Мысалы: зәрде 0,1-0,8 мг/л дейін көтерілгенде сынаппен жұмыс істеушілерде улану синдромы болмауы мүмкін, зәрде 0,02-0,06 мг/л-де табылуы тек тасымалдаушылыққа жатқызылады. Сынаптың тағы бір қасиеті, ол гемато - энцефалық кедергіден өтіп, жұлын - ми сұйықтығына, нерв жасушаларына, тікелей ми қыртысына, таламус - гипоталамусқа әсер етеді. ОНЖ ерте зақымдалғандықтан қыртыс асты орталықтың қызметі бұзылады. Сынап вегетативті нерв жүйесіне әсер етіп, қол - аяқтың треморы, қалтырауы, естің төмендеуі байқалады және трофикалық бұзылыстар, шаштың түсуі, тырнақтың сынуы, тістен, мұрынның шырышты қабығынан қан кету т.б. аурудың клиникалық симптомдарын береді. Жіктелуі. Сынап әсерінен жедел және созылмалы уланулар кездеседі, ауырлығы бойынша 3 сатыда (кезеңде) өтеді. Осыған қарай клиникалық сипаттамасы көрінеді. Клиникалық көрінісі. Жедел улану өте сирек кездеседі: қопару жұмысында, домнадағы пешті, зауыттағы қазанды тазартқанда, авариялық т.б. жағдайда. Негізгі симптомдары ауыздың шырышты қабығының ішек - асқазан жолдарының, бүйрек қызметінің өзгеруі көріністері болып табылады. Жедел улануда клиникалық симптомдар тез дамиды. Кенеттен бас ауруы, бас айналу, құсу, жүрек айну, геморрагиялық синдром, стоматит, ауызда металды дәм, сілекейдің көп бөлінуі, іштің ауруы, кейде қан аралас іштің өтуі, қолдың дірілдеуі, жаралы стоматит, гингивит, зәрдің азаюы - олигурия, анурияға дейін болады. Жедел уланудан кейін созылмалы бүйректің немесе бауырдың қабынуы, дистрофиясы және астения қалуы мүмкін. Қанда лейкоцитоз және ЭТЖ жоғарылайды, зәрде белок, эритроциттер, сынап анықталады. Созылмалы уланулар сынаппш аз мөлшерде және ұзақ уақыт қатынаста болған жұмысшыларда кездеседі. Клиникалық көрінісі біртіндеп дамиды, көпшілігі нерв жүйесінің зақымдалуымен жүреді. І - ші кезең - бастапқы немесе сынаптың неврастения синдромы дамиды, бұл қысқа мерзімді өтпелі микромеркуриализм. Ауруларда бас ауруы, жылағыштық, есінің сәл төмендеуі, ұйқысының нашарлауы, әлсіздік, қорқыныш, жаман түс көру; вегетативтік дисфункциялар - қызыл дермографизм, гипергидроз, сілекейдің көп белінуі, ауызда метал дәмі, аяқ - қолдың аз мөлшерде қалтырауы, ашушаңдық және гингивит, стоматит, жұмыс істеу қабілетінің төмдадеуі байқалады. II-ші кезең - орта дәрежелі өзгеріс кезеңінде астено - вегетативті синдром басымырақ болады, тұрақты және қатты бастың ауруы, ұйқысының болмауы, үдемелі әлсіздік, "сынап эретизмі": анық едәуір қорқыныш сезімі, жекешеленуі, сөйлемеуі, ашуланшақтық, жылағыштық, жүрек тұсының ауруы, жиі соғуы, беттің қызаруы, тершеңдік; диэнцефалдық синдром - бастың қатты ауруы, кұсу, лоқсудың болуы; аяқ - қолдың едәуір треморы, аяқ - қолдардың үлкен қозғалысы (размашистые движения), гастрит, колит синдромдары байқалады. Осылармен бірге стоматит, ге-моррагиялық синдром, сілекейдің көп бөлінуі т.б. көріністер болады. Қанда лейкопения, лимфоцитоз, моноцитоз, анемия анықталады. Зәрде сынап 0,02-09 мг/л жоғары, ЭКГ - да өзгерістер миокард дистрофиясына тән. III-ші кезең едәуір дәрежелі өзгерістерді береді. Мұнда сынапты токсикалық энцефалопатиялық синдромдар дамиды: бастың қатты ылғи ауыруы, естің өте төмендеуі кейде жоғалуы, үлкен гиперкинез бен хорея тәрізді қозғалыстар, дизартрия, гипомимия, сөйлемеу, едәуір "сынап" эретизмі және аяқ - қол сүйектерінің полиневриті, буындарының сырқырап ауруы, айқын әлсіздік, тіпті жүре алмауы. Осымен бірге парадонтоз, жаралы стоматит, геморрагиялық синдром, созылмалы нефроз, іштің ауруы, т.б. байқалады. Қанда анемия, лейкопения, тромбоцитопения көрінеді. Зәрде - сынап 0,02 мг/л-ден жоғары болады. Емі: комплексті және индивидуалды: антидоттық, залалсыздандыру шараларын жүргізіп, метаболизм үрдісін, иммунды жүйені жақсартуға бағытталған. 1. Унитиол 5% 5-10 мл б/е немесе к/т 1-ші күндері күніне 2 - 4 рет, кейін 6 - 7-ші күндері 1 рет тағайындалады. 2. Сукцимер 5% 6 мл (0,3 г флаконда, салар алдында ерітінді су қосылады). І - ші күні 4 рет, ал кейін 3 – 2 – 1 реттен 5 күндей беріледі. 3. Натрий тиосульфаты 30 % 5 – 10 мл к/т салынады. 4. Д - пеницилламин (купренил) 300 - 600 мг тәулігіне ұзақ уақыт беріледі. 5. Глюкоза 40% 20 - 30 мл к/т аскорбин қышқылымен 10 - 15 күн. 6. Транквилизаторлар: тозепам, нозепам, элениум т.б. осыған ұқсас 2 - 3 апта беріледі. 7. Витаминдер: В - тобы, Е, А, РР; глютамин қышқылы, винпоцетин, актовегин, фибс, алоэ т.б дәрі - дәремектер алдында айтылғандарға сай ұсынылады. 8. Физиотерапиялық, санаторлық - курорттық ем мен ЕДШ, психотерапиялық емі өршіген кезінде жүргізіледі. Еңбекке жарамдылығын сараптау. Алғашқы сатысында жұмысшыны басқа жұмысқа көшіріп немесе ауыстырып ем тағайындалады, жақсарған соң бұрынғы жұмысына қайта жіберіледі. Ауыр жағдайда МӘСК - ға жіберіп, мүгедектік беру қарастырылады. Профилактикасы. Өндірісте сынапты басқа уы жоқ заттармен алмастыру, бақылау жүргізу. ШРЕК-ны сақтауды бақылау. Кезекті медициналық тексеруді 1 рет 12 айда, сынапты қатыстырмау егер сынапты өндіру жұмысы болса, ал басқа жағдайда 24 айда 1 рет өткізеді.