Сібе

Сібе (ᠰᡞᠪᡝ Sibe; жеңіл. қыт.: 锡伯; дәст. қыт.: 錫伯; пінин: Xībó) — негізінен солтүстік-шығыс Қытай мен Шыңжаңда тұратын этникалық топ, Қытай Халық Республикасында ресми түрде мойындалатын 56 ұлттың бірі. Тарихы Бастапқы отандары — Манжуриядағы Нен өзені мен Соңһуа өзендерінің алаптары. Нурхацидің 1593 жылы Гуре шайқасында талқандаған тоғыз мемлекеттің бірі осы сібелер. Хорчин моңғолдары мәнжудің Циң әулетіне бағынғаннан кейін де сібелер хорчиндарға бағынышты болып қала берді. Циң дәулеті Ресейге қарсы әскери жорықтар ұйымдастыра бастаған кезде сібелер Циң билеушілерімен қатынас орнатты. Олар Циң әскерлерін керек-жарақпен қамтамасыз етуге атсалысты. 1692 жылы хорчиндер сібе, гувалча мен даурларды күміс үшін Каңси императорға сыйға тартты. Сібелер сегіз тулы әскердің бір бөлігі етіліп, Цицикарда және Мәнжурияның басқа қалаларында гарнизон етіп орналастырылды. Шығыс Түркістанды жаулап алғаннан кейін Цянлуң император 1764 жылы «Жаңа шекараны» қорғасын деп сібелердің бір бөлігін сол жаққа қоныс аударғызды. Олар Іле өзенінің оңтүстігінде Чапчал Сібе автономиялық облысында бірлесіп қоныстанып отыр. Мәдениеті Сібелердің дәстүрлі киімі мәнжулердің ұлттық киіміне өте ұқсас. Қазіргі кезде сібелер батыстық үлгідегі киім киеді, дәстүрлі сібе киімдерін мейрам кезінде жасы үлкен сібелер киіп шығады. Сібелер «хала» деп аталатын ру сияқты, фамилиясы бірдей адамдардың топтарына бөлінеді. Қазіргі кезге дейін сібелерде бір шаңырақтың астында үш буынның адамдарының бірге тұруы кең орын алған. Сібелердің дәстүрі бойынша, әкесінің көзі тірісінде ұлының жеке отау құруына болмайды. Тілі Солтүстік-шығыс Қытайда тұратын сібелер толығымен қытай тіліне көшкен. Шыңжаңда тұратын сібелер мәнжу тілінің бір ерекше диалекті болатын сібе тілінде сөйлейді. Мәнжу тілінен айырмашылығы, сібе тілінде алты емес, сегіз дауысты дыбыс сақталған, грамматикасында ерекшеліктер бар және үндестік заңының ережелері күрделірек. Сібе тілінің жалпы сөздік қоры мен құрылымы қытай тілінің ықпалына айтарлықтай ұшырай қоймаған. Алайда сібе тілінде қытай тілінен енген сөздер де баршылық, олар көбінесе әлеуметтік ұғымдар болып келеді, мысалы «гәмиң» (төңкеріс), «гүңшә» (коммуна). Сібе тілі мәнжу әліпбиінің аздап өзгертілген түрі болып табылатын сібе әліпбиін тұтынады. Қапқалда қазіргі кезде сібе тілінде газет шығып тұрады, ал Үрімшіде сібе тілінде кітаптар басылып шығарылады. Сілтемелер Wu Yuanfen, Zhao Zhiqiang. 1981. "Xibozu xiqian gaishu" [Сібелердің батысқа қоныс аударуының жалпы сипаттамасы]. Minzu yanjiu 2:22-29. Ramsey, S. Robert. 1987. The Languages of China. Princeton University Press, Princeton New Jersey ISBN 0-691-06694-9 C. G. Mannerheimin Valokuvia Aasian-Matkalta 1906-1908 (Photographs By C. G. Mannerheim From His Journey Across Asia 1906-1908), (Otava, Keuruu: 1990) ISBN 9511113577. Contains photographs of Xibe/Xibo and other ethnic groups. Сыртқы сілтемелер Сібе мәдениеті (қытайша) Мұрағатталған 6 ақпанның 2012 жылы. Сібенің садақ тарту өнеріне бағышталған сайт Мұрағатталған 12 мамырдың 2008 жылы.