Сұйық-сұйык хроматографиясы (ССХ)

Сұйық-сұйық хроматографиясы (ССХ). Сұйық-сұйықтық хроматографияны бөліп тарату деп те атайды, мұндағы қатты түйіршікті материал қозғалыссыз сұйық фазаға төсеніш қызметін атқарады. Бұл екі сұйық полюстік дәрежесі жағынан түрліше болып, өзара араласпауы керек. Осы екі сұйықты да бірдей қозғалыссыз бір фазаға орнықтыруға болады. Әдетте, полюсті еріткішті силикагель, алюминий тотығы, магний силикаты сияқты кеуекті төсенішке салады. Қалыпты және айналған фазалары бар ССХ сұйық-сұйықты хроматограмма көмегімен фталь қышқылы эфирлері қоспасын талдаудың екі хроматограммасы бар. Онда шаймалау реті ескеру мақсатымен, уақытты кері бағытта орналастырған. Ондағы қозғалыссыз сұйық фазаны бағананы қайтадан толтырмай-ақ ауыстыруға болады. бұл, әрине, оның артықшылығы. Алайда оның жеңіл ауыстырылуы, жуылып кету қаупін де болдырмай қоймайды.

Бұл әдіс те белгілі хроматографиялық бағаналар пайдаланылады. Демек бағаналардың бөлу қабілеті бірдей де бағасы қымбаттау суретте, ішінде химиялық егілген сұйық фазасы бар бағанада бөлінген кезде алынған хроматограмма келтірілген. Газды хроматография көмегімен, жүргізілетін сапалық және сандық талдау сұйықтық хроматофафияға ұқсас. Заттын жеке де таза түрде бөлінуі, тұтылу уақыты немесе көлемі бойынша жүргізіліп, ал заттың сандық мөлшерін анықтау шоқтықтар биіктігін немесе ауданын өлшеуге негізделген. Мұнымен қатар қандай болмасын сандық талдау әдістерімен жүзеге асырылған бөлу нәтижесінен алынған бөлік бойынша талдау да пайдаланады. Сұйықтық хроматография органикалық химиядан синтетикалық, технологиялық немесе зерттеулік жұмыстарда жиі қолданылады. Мысалы. бұл әдіспен мұнай, бензин және басқа да мұнайды айдағаннан алынатын көмірсутектердің, түрлі изомерлердін құрамын жеткілікті де жемісті талдайды. Сондай-ақ бұл әдіс ұшпайтын, және тұрақсыз қосылыстардың, полюссіз және әлсіз полюсті т.б. заттардың талдауын жеңілдетті. Соңғы кезде сорбенттерді сәл түрлендіріп, ептеп өзгертіп пайдалануда. Мұндай сорбенттер өзгелерді ығыстыруда. Ондағы басты себептердің бірі - химиялық тұрақтылық. Ол үшін силикагельдің беткі қабатындағы силанолды топтарды түрлі органикалық топтарға ауыстырып, олардың активтігі мен сұрыптаушылығын едәуір арттырады:

Si-0-Si-(C₂H₃)CH₃; Si-0-Si-(CH₂)₁₇CH₃;

Si-0-Si-CH₂-; Si-O-Si- (CH₂)₃-NH₂,

Si-O-Si- (CH₂)n-(-CN) және басқалар.

Егер силикагель-құрамына цианопропильді -(СН₂)₃- CN, аминопропильді -(CH₂)₃-NH₂ және оксипропилді - (СН2)₃-ОН₂ топ сияқтыларды еңгізсе, полюсті силикагель пайда болады. Өзгеріске түскен полюсті сорбенттерде шаймалықты ауыстыр- ғандағы тепе-теңцік силикагельден тезірек орналасады да, оларда нәтиженің қайталанылуы едзуір жақсарады. Ал, мүндай түрленген, өңделген полюссіз сорбент ретінде мысалы, алғашқы үш қүрылым пайдаланылады. Көмірсутектердің радикалында көміртек атомдары- ның эр түрлі саны болуы мүмкін. Мүндай сорбенттер гидрофобты- суды итеретін молекулаларга жақындау болады. Дұрыс шар пішінді қүрылымдағы сорбенттерді пайдалангандағы нэтиже жақсы шығады.