Сұлубай
Сұлубай — Сұлубай Сапыұлы (1907-1944) Абақ Керей ішінде Тәсбике руынан. Оспан батырдың бас батыры, әскер басы. Ата мекені Сәрсүмбенің (қәзіргі Алтай қаласының) Шірікши ауылдығы . Сұлубай келіскен кесек денелі, биік қабақ ,бір бетінде кішілеу меңі бар (қай бетінде екенін көргендер дәп басып айтып бере алмады), ұзын мұртты , қоңқақ мұрындылау , қара сұры кісі. Қытай қазақтарына әйгілі тұлға.
Басқа мағыналар үшін Сұлубай батыр деген бетті қараңыз.| Сұлубай Сапыұлы | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
ҚХР,ШҰАР,Алтай аймағы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Ұлты | |
| Қызметі |
Ақын,батыр, Әнші |
| Әкесі |
Сапы |
| Анасы |
Мәмила |
| Жұбайы |
Шолпан |
| Балалары |
Мағила,Зағила |
| Марапаттары мен сыйлықтары |
Оспан батырдың басбатыры, Әскер басы |
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Отбасы жайлы
Сұлубай Сапыұлы (1907-1944) Абақ Керей ішінде Тәсбике руынан, ата мекені Сәрсүмбенің ( қәзіргі Алтай қаласының) Шірікши ауылдығы. Сұлубай келіскен кесек денелі, биік қабақ,бір бетінде кішілеу меңі бар, ұзын мұртты, қоңқақ мұрындылау, қара сұры кісі. Сұлубай төрт ағайынды болып, Байбол деген ағасы, Көңбәй Дөтбәй деген інілері болған , шешесінің аты Мәлимә. Сұлубайдың өз кіндігінен Мағила , Мағила деген екі қыз туған . Мағила Баркөлде қайтыс болған. Зағила қазір Баркөл ауданында, күйеуі Ителі сүйекті Машан деген кісі. Сұлубай құрбан болғаннан кейін, әйелі Шолпанды Қуанышбай батырдың інісі Ахмет алған. Одан Тауай, Шаймұрат деген екі ұл туған оларда Баркөлде. Ағасы Байболдың Ерзуа ( қазір Ерби деген лақам атімен аталады), Атай деген қыздары болып, Ерби Шіңгіл ауданы Арал ауылының Чиңхай(Тибет) ауылында, екі қыз бір ұлы бар, күйеуінің аты Нағашыбай. Атай Сауан ауданының Бөртінке ауылында.інісі Көңбәйдән Әубәкір деген ұлы бар, ол Шонжы ауданында тұрады. Әкеден жастай жетім қалған ер Сұлубай, қаршадайынан өзгелердің малын бағып, тағдырдың таршылығын көріп, жоқшылық тақсіретін мықтап тартады. Басқаның қабағына қарап, жаутаңдап өмір кешуді намыс санаған арлы азамат 1929-жылы тамызда, аға- бауырларын, шешесін ертіп Шіңгілге келіп қоныстанады.
- Азаттық жолында
1937 жылы үкімет Ырысхан ауылынан почташылыққа бір адам беріуді талап етеді. Почташылық міндетті батыр 1940 жылға дейін жалғастырады,бұған себеп қазақ халқының зұлымдыққа,азаттыққа күресі еді.Осы жылы ақпанда Ақтеке, Есімхан, Ноғайбай, Ырысхан, Оспандар бастаған Шың Шысайдың зұлымдығына қарсы көтеріліс жасағанда, Сұлубай Сайып, Сүлеймен батыр, Зәтелбай, Мұсамергендермен бірлікте атойлап алға шығып, ерен ерлігімен, шебер ұйымдастырушылығымен көзге түседі.Осыдан кейін балуан әрі өлеңші, әнші, іске икемді Сұлубай Ырысхан ауылының, сол маңдағы Жәнтекей ауылдарының жігітің қайсы десе, мынау дейтіндей айдарлы азаматтарының бірі болып, төңірегі сүйіне қарайтын, сыйлап төрден орын беретін қадірлі адамына айнала бастайды. Осыдан кейін оның аты тіпті де таныла түседі.1940 жылдың ақпанның айының басынан қазан айының соңына дейін тоғыз айдай ерлікпен шайқасқан қазақтың шағын қосыны арт-артынан жеңіске жетеді.Сарбаздар саны он-неше адамнан екі мың адамға жетеді. Қазақ қолы соғысқан сайын жетеліп, жеңімпаз қосынға айналады. Қарсы келген талай жау қосындарының күлін көкке ұшырады. Осы ұрыстардың басы-қасында Сұлубай атойлап алда жүреді. Жеңілген жау, қара күшпен жеңе алмасын білген қытайдың үкімет армаиясы амалсыз халықпен ымыраға келіп, келсім-шарт арқылы соғысты тоқтатуға мәжбүр болады. Ел иелері ақылдаса келіп, көтерілістің туылуына себепкер болған Ақыт Қажы Үлімжіұлы,Шәріпхан Көгедай, Мұрағатталған 17 қазанның 2018 жылы. Халел, Бұқат,Мәңкейлерді босатып алу шартымен соғысты тоқтатады. Осындай келелі кеңестің басы қасында және үкімет жағымен болған келсім-шарттарда Сұлубай негізгі жауапты адамдардың бірі ретінде қатысады.
- Бас сардар
Елді ұйымдастырып көтеріліс жасауға мұрындық болар" - деген үкімет жағы 1941-1942 жылдары Сұлубайға аудандық сақшы(полиция) мекемесінің барлық малын басқартып, оны өздеріне тәуелді етпек болады. Бірақ сұлубай бұл шырғаны баспай,1944 жылы наурыздағы көтеріліске қатысып "бас сардарлыққа " тағайындалады.
- Батырдың қазасы және "Сұлубай шоқысы"
Сұлубай – Оспан батыр қолының бас әскери қолбасшысына тағайындалған соң, 1944 жылы сәуірдің басында оның басшылығында, Бұлғын өзені құйғанының аяқ жағындағы Алатөбеде сұрапыл соғыс болады. Соғысқа қатысқан қазақ сарбаздары 700 шамалы адам болса, жау әскері олардан үш есе көп еді. Соғыс төтенше қян-кескі жағдайда бір аптаға жалғасады. Сұлубайдың шебер жетекшілігінде, қазақ қолы жаудың тас-талқанын шығарады. Бекіністі тартып алып, жеңіске жетеді. Осы күні қашқан жауды өкшелей қуып, соққы беріп жүргенде, Сұлубайға қапылыста оқ тиеді. Тайлақ түйедей бурыл атының сауырын қан жуып, аттан құлайды. Сарбаздар оны дереу құтқаруға кірісіп, машинаға салып, кеңес одағының көмегімен келген арнайы дәрігерге жеткізеді. Шұғыл емдеуге кірісіп көмек көрсеткенмен өнімі болмайды. Оқ батырдың маңдайынан тиіп, оң жақ құлағының артынан шыққан екен. Қансырап екі дүние ортасында өліммен арпалысқан батыр үшінші күні шаһид болады. Бұл қазаға бүкіл қосын ғана емес, тұтас Алтай елі күңіренеді. Жер қайысқан қалың жұрт жаназасына қатынасып, көз жастарын көлдетіп, қара жердің қойнына қимастықпен аттандырады. Батырдың мүрдесі Бұлғын өзенінің құйғанының бас жағындағы Қомқарынға жерленеді. Сұлубай батырдың шаһид болуы жайында Нұрғожай батыр өз естелігінде: «Ол «біз қазақ малды баққан момын едік, соғысты бұрын көріп жатылмаған» деп қарауылға шыққанда, маузерді қолына жұлып алушы еді. Аса мерген, аса жүректі, Оспанды оқ тигенде жауды қойша қырып, көтеріп алып шыққан ерекше күштің иесі болған ер Сұлубай Шығыс Түркістанның ең жоғарғы соғыс генаралы атағына ие болды. Ол «Қайқая шапқан қаракер, қайырылар ма екен қайран ел» деп, ұлты үшін шыбын жанын құрбан етті... Сұлубай өлді. Асқар таудан айрылдық. Бүкіл армия Сұлубайға аза білдірді. Сұлубайдың табыты алдында ант беріп, ұлт-азаттық қозғалысын мәңгі бақи жүргізуге серт бердік» деп жазады. Батырға оқ тиген сол тауды халық аяулы батыр ұлының атымен «Сұлубай шоқысы » деп атайды. Өр Алтай төңкерісіндегі 10 адамға «батыр» атағын бергенде, соның бірі Сұлубай батыр болады.
Дерек көздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Арман тау сайты(қолжетпейтін сілтеме)
- Qamshy.Kz сайты