Сұм дүние тонап жатыр, ісің бар ма?

«Сұм дүние тонап жатыр, ісің бар ма?.. » - Абайдың 1898 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 3 шумақтан тұрады. Өмірдің қатал тауқыметін, алдамшы өкінішін, баянсыз өткіншілігін шұғыл қойылған сұрақтар түрінде көлденең тартады. Әрбір сұрақтың жауабы ерекше леппен айтылған ақын сөзінің өзінен туындап отыратын тәрізді. Әр шумақтың жеке тармақтарында ауыр ойдың зілі бар. Сонымен қатар:

«Алды өмір, арты өкініш, алдамшы өмір»,

«Қай қызығы татиды қу өмірдің,

Ет жүрексіз ерініңнің айтпа сөзін,

Тілде сүйек, ерінде жиек бар ма?»

деген сияқты салмақты жүк арқалаған қанатты сөз тіркестері, бейнелі ой орамдары мол ұшырайды. Өмір озып, күн өткен сайын адамға тіршілік өктемдігі бата береді. Соның ығына түсіп, ықпалына көніп, жалған сөйлеме, ұжданыңды алдама, аярлыққа барма дейді өлең лұғаты. Өлең 11 буынды қара өлең үлгісінде жазылған. Түпнұсқа Мүрсейіт қолжазбаларынан алынып, алғаш рет 1909ж. С.Петербургте жарық керген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнан-байұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Туындының басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. 1909, 1939 жылғы басылымдарында 1-шумақтың 4-жолы «Желіккен жерге тықпас кісің бар ма?!», 1945, 1954 жылғы жинақтарда «Желікпен жерге тықпас кісің бар ма?!» деп алынса, 1957, 1977 жылғы басылымдарыңда Мүрсейіт қолжазбаларына сәйкес «Желігін жерге тықпас кісің бар ма?!» деп өзгертілген. Сондай-ақ 1909, 1922, 1933 жылғы жинақтарда:

«Ет жүрексіз ерініңнің айтпа сөзін,

Тіл үйренген нәпсінің қу мінезін,

Тілде сүйек, ерінде жиек бар ма?

Шымылдық боп көрсетпес шынның жүзін», -

деген соңғы шумақ берілмеген. Бұл жолдар Мүрсейіт қолжазбаларынан алынып, туңғыш рет 1939 жылғы жинақта басылған. Өлең ағылшын,башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, тәжік, түрікмен, ұйғыр тілдеріне аударылған.