Сұқсыр үйректәрізділер отряды
Орташа және майда су құстары. Ең ірілері — үлкен сұқсырдың салмағы 900-1200 г, ең майдасы — кішкене сұқсырдың салмағы 200 г жуық.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Антарктидадан басқа барлық құрлықтарда және аралдарда тараған.
Құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олардың сыртқы пішіні ерекше, басқа отряд өкілдеріне ұқсамайды. Дене тұрқы ұршық тәрізді соғыңқы. Қанаттары қысқа. Жүзгенде және сүңгігенде қанаттарын денесіне қысады. Аяқтары денесінің артына қарай орналасқан, қысқа, екі жағынан қатты қысылған. Аяқтарының әр саусағы жеке жалпақ терілі өскіндермен қапталған, олары тек саусақтың түбінде ғана бірігеді. Тырнақтары жалпақ.
Қауырсындануы тығыз, төменгі жағы жібектей жұмсақ. Бағыттауыш қауырсындары жұмсақ, құйрықтың жамылғы қауырсындарына ұқсайды, сондықтан құйрықтары байқалмайды.
Тұмсықтары тік, үшкір, конус тәрізді. Жақтың жиектері тегіс.
Сұқсыр үйректәрізділердің бүкіл тіршілігі сумен байланысты. Суда қоректенеді және ұялайды. Жағаға шықпайды. Су беті өсімдіктері бай тұщы және сәл тұздылау су қоймаларын маңайлайды.
Күндізгі құстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Күндізгі құстар- жақсы жүзеді әрі сүңгиді. Ірілері су астында үш минутқа дейін бола алады. Су астында аяғымен қозғалады. Су бетімен сабалып ұзак ұзын бұрыш сызықпен әуеге көтеріледі. Қанаттарын жиі қағып тік сызықпен ұшады.
Азықты суда сүңіп табады. Жемтікті тұмсығымен ұстайды. Майда кұстар, су жәндіктері және олардың дернәсілдерімен, шаян тәрізділермен, моллюскалармен, майда балықтармен қоректенеді. Кейбір үлкен құстар тек балықтармен қоректенеді. Сұқсыр үйректердің қарындарында құстардың қауырсындары әрдайым табылады. Олар өздерінің қауырсындарын жұлып жейтін сияқты.
Моногамдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Моногамдар. Жұбымен өмір сүреді. Еркегі де ұрғашысы да жұмыртқа басуға және балапан өргізуге бірдей қатысады. Ұяларын жүзінді су өсімдіктерінен (көбінесе шіріген) жасалған аралдарға салады. Жеке жұптармен және шоғырланып жүздеген жұптармен бірге ұялайды.
Құс ойнақтары күрделі.
Ұяға үштен сегізге дейін жұмыртқа салады. Жұмыртқалары сопақша, реңі біркелкі көкшіл. Ұяда жұмыртқалар өте ылғалды ортада жатады, көбінесе суда. Сондықтан жұмыртқалар өсімдіктермен былғанып сарғайып немесе сұрланып кетеді. Сұқсыр үйректердің жұмыртқа басу алаңы жіңішке. Сондықтан олар барлық жұмыртқаларын жаба алмайды. Жұмыртқа басу бірінші жұмыртқа туудан басталып, жиырма-жиырма бес күнге созылады.
Балапандары жұмыртқадан шыққанда мамық жамылғысы бар және тез арада суға жүзе алады. Бір ұядағы балапандар толық жетілгенше бөлінбейді. Қазақстандағы сұқсыр үйректердің мамық қауырсынды балапандарының рендері жолақты.
Балапандар мамықтарын жастық қауырсындарға ауыстырады. Бұл реңдері ересектерден өзгеше. Жастық рең күзде қысқы реңге ауысады. Ыстық жердегі сұқсыр үйректер жылына бір рет түлейді, ал ТМД елдеріндегі сұқсыр үйректер — екі рет түлейді: көктемде майда қауырсындары, ал күзде бүкіл қауырсындары. Желпуіш қауырсыңдары түгелімен түлейді жәнс ол кезде құстар ұша алмай қалады.
Қазақстан сұқсыр үйректерінің қыстық реңінен өзгешс ерекше күйлік реңі бар.
Еркектері мен ұрғашыларының реңдері бірдей, бірақ еркектері ірілеу.
Маңызы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сұқсыр үйректердің маңызы шамалы. Көпшілік жағдайда ірі сұқсыр үйректердің балықтармен қоректену зияны білінбейді. Сұқсыр үйректердің еттері онша дәмді емес, көпшілігін жеуге болмайды.
Сұқсыр үйрсктердің кәсіпшілік маңызы терілерінің «Құс терісі» ретінде пайдаланылуы. Өңдеуге кеудесі мен саны жарайды. Өңделген соң ол әдемі жібектей теріге «ұлпанға» айналады. Ол әйелдердің қалпағын әшекейлеуге пайдаланылады.
Қазақстанда сұқсыр үйрек тәрізділердің тек бір тұқымдасы — Роdiсереdidае және бір ғана туысы — Роdісерs кездеседі.