Тау қысымы

Тау қысымы – тау-кен қазбаларын қоршаған массивте пайда болатын күштер. Сыртқы күштің әрекеті жоқ массивте Тау қысымы тау жынысының өз массасынан, тектоникалық күштерден және температуралық градиенттерден туындайды. Тектоникалық күштер мен темп-ралық градиенттер болмаған жағдайда өз массасынан туындайтын кернеу құраушылары анықталады. Қазбаларды үңгу кезінде оның айналасында туындайтын Тау қысымы кернеудің қайта бөлінуі мен геологиялық (қазу тереңдігі, құрылымы, тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттері, пайдалы қазылымдар кеншоғырының жатыс бұрышы мен қалыңдығы) және қазудың тау-кен техникалық [формасы, көлемдік параметрі, тау-кен қазбаларының орналасуы, шегеннің (бекітпенің) механикалық сипаттамасы, қазбаны үңгіп жүрудің жылдамдығы мен оны қалыпта ұстау уақыты] көрсеткіштеріне байланысты болады. Тау қысымы жанама жыныстар мен пайдалы қазылымдардың түрлі жылжуы, деформациялануы және бұзылуы ретінде; шегенге, қазбалар мен іргелес жатқан пайдалы қазылымдар массивіне және тыңтіректерге түсетін жүк түрінде білінеді. Тау қысымының бүйірлік, тік (вертикаль), динамик., алғашқы (бастапқы) статикалық, тұрақты және тұрақсыз түрлері болады. Бүйірлік Тау қысымы – Тау қысымының жатық құрамы. Оның мәні орналасу тереңдігіне, тау жынысының физика-механикалық қасиеттеріне және геологиялық факторларға байланысты. Тік Тау қысымы – шегенге, тыңтіректерге, тығындалған массивке және қопарылған жыныстарға үстіңгі жағында жатқан тау жыныстарының массасымен тік бағытта әсер етуі. Динамикалық Тау қысымы – шегенге, тыңтіректерге, тығындалған массивке, пайдалы қазылымдар массивіне үлкен жылдамдықпен күш түсіруден (ату, жару) төбе жынысының күрт қопарылуы, тау соққысы, т.б. туындайтын тау жынысының қысымы. Алғашқы (бастапқы) Тау қысымы – тау жыныстарында қазбаларды үңгу барысында ондағы кернеудің қайта бөлінуінен пайда болған тау жынысының қысымы. Статикалық Тау қысымы – шегенге, тыңтірекке, пайдалы қазылымдар массивіне және тығындалған массивке түсетін тау жынысының қысымында инерциондық күштің болмауы немесе тым аздығы. Тұрақты Тау қысымы – уақыт ағысында өзгеріске түспейтін қысым. Тұрақсыз Тау қысымы – уақыт барысында тау-кен жұмыстарын жүргізу, жыныс сырғымалылығы және кернеудің релаксациясы салдарынан өзгеретін қысым.