Темір Мырза
Темір Мырза (кейбір деректерде Шалабай, Челибей, Челубей немесе Таврул) – 15 ғасырдағы «Мамай шайқасы туралы әңгімедегі» кейіпкер.
Шығу тегі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әңгіме бойынша Темір Мырза тек дене күшімен ғана емес, әскери дайындықты ерекше меңгергендігімен де ерекшеленді. Сюжетке сәйкес, 1380 жылы 8 қыркүйекте түменбасы Мамай әскерінен шыққан түркі батыры Күлік шайқасы басталар алдында монах Пересветпен шайқасқан және екі жауынгер де бір уақытта бір-бірін найзамен тесіп, шайқаста қаза тапқан.
Дегенмен, бұл эпизод, ең алдымен, Темір Мырзаның өзі және Пересветтің монахшылдығы сияқты ойдан шығарылуы мүмкін [1]. Сонымен қатар, «Задонщинаның» мәтінінде Пересветтің шайқас ортасында тірі жүргенде далада «өзгелер қырылып жатқанда» «жақсы атына мініп, алтын сауытымен жарқырап тұрғанын» байқауға болады» делінген [1] [2].
Әңгіменің әртүрлі басылымдарында печенегтің әртүрлі атаулары бар: «Темір-Мырза» (кипрлік басылымда), сондай-ақ «Таврул». «Челубей» атауы 1680 жылғы «Конспектінің» үшінші басылымында кездеседі [3]. 18-19 ғасырлардағы халық әдебиетінен «Челубей» атауы өзінен бұрынғыларды толығымен алмастырып, көркем әдебиет пен көркем шығармаларға келді [4].
«Челубей (Шалабай)» атауы құрамы мен дыбысына қарағанда түркі текті (қараңыз. Челеби). 1393 жылы Екінші Болгар патшалығының астанасы Тарново қаласын алған сұлтан І Мұрадтың ұлы «Челяби әмірі» деген атқа ие болды [4].
Анимациядағы Челубей бейнесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Непрядваның аққулары (1980; КСРО), режиссер Роман Давыдов.
- Пересвет және Ослябя (2010; Ресей), режиссер Станислав Подивилов.
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Куликово алаңындағы Пересветтің Челубеймен жекпе-жегі - Михаил Авиловтің картинасы (1943).