Тоқсанбай

Қола дәуірінен қалған ескерткіш.

Тоқсанбай – қола дәуірінің қонысы. Маңғыстау облысы Бейнеу ауданы. Тұрыш ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 120 км жерде орналасқан. 1996–1999 жылдары Батыс Қазақстан археологиялық экспедиция (жетекшісі З.Самашев) зерттеген.

Сақталған орнының ұзындығы 70 м, ені 20–30 м ұзынша төбешік. Қоныс табиғи күштер әсерінен бүлінген. Зерттеу жұмыстары нәтижесінде қалыңдығы 3 м үш мәдени қабат аршылды. Радиокөміртекті сараптама мәліметтеріне қарағанда, адамдар Тоқсанбайды б.з.б. 4-мыңжылдық пен 3-мыңжылдықтар аралығында мекендеген. Қоныстан барлығының көлемі біркелкі бірнеше дөңгелек баспаналар аршылған. Іргетасына қырынан жалпақ тақта тастар қойылса, жоғарғы жағына тастар көлденеңінен өрілген. Төбесі ағашпен жабылған, үй еденін аршыған кезде бірнеше ошақ орындары анықталды.

Археологиялық зерттеулер барысында қоныстан керамикалық және тас бұйымдар көптеп жинастырылды. Алынған материалдардың бір бөлігін шақпақ тас, яшма, кварциттен жасалған қару-жарақтар мен еңбек құралдары (жебе мен сүңгі ұштары, бұрғы, қырғыш, қашау, т.б.), сүйектен жасалған бұйымдар мен мыстан дайындалған бірнеше зат (пышақ, әшекейлер, тескіш) құрайды. Жиналған материалдарға қарағанда, Тоқсанбай тұрғындары аңшылықпен қоса бақташылықпен де айналысқан.