Тіркесім

Тіркесім орыс. сочетаемость —

1. сөйлемде тіл элементтерінін бір-бірімен тіркесу кабілеті (кapa Валенттілік);
2. неғүрлым жоғары денгейдегі тіл бірліктерін жасау кезінде тілдік бірліктердін тіркесу кабілеті.

Тіркесім тілдік бірліктердін синтагматикалык катынастарын білдіретін негізгі касиеттерінін бірі (кapa Синтагматика).Тіркесімнін жалпы және накты заңдары, тенденциялары болады, олардан ауытку тілдік бірліктердін нормасы бүзылуына немесе оларға тән касиеттердің өзгеруіне әкеп соғады. Тіркесім түрған орнына карай: контактілі (түйіспелі) және дистантты (алые туратын, түйіспелі емес); тіркесу факторларына карай: себептелген және еркін; тілдін денгейіне карай: формалды және семантикаемантикалык Тіркесімдер болып бөлінеді. Фонемалар деңгейіндегі Тіркесім фонемалык белгілердін үйлесу-үйлеспеуінен көрінеді. Үйлеспейтін белгілері бар фонемалар тіркескенде, олар комбинаторлык өзгеріске үшырайды. Сөз Тіркесімі грамматикалык, лексикалык, семантикалык факторлар аркылы айкындалады. Олар сөз тіркесі теөриясында зерттеледі. Кеңес тіл білімінде сөз Тіркесімі синтаксистік және лекcикалык депбөлінді. Синтаксистік Тіркесім сөздің колданысы үстінде туып калыптасады. Лексикалык Тіркесім — сөздің бастапкы атрибуты, лексикалык мағына мен грамматикалык курылымнын аракатынасынан туады (мысалы, фразеологиялыктіркестер). Тілдік лексемаларды сөз таптарына ажыратуда және сөз тіркестерін топтастыруда синтаксистік Тіркесім негізгі тірек болады.