Түрпітек

Түрпітек
Zaglossus bruijni
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Алғашқы аңдар Табы: Сүтқоректілер Тұқымдасы: Біртесіктілер
Екі-есімді атауы
Zaglossus bruijni (Linnaeus, 1758)

Түрпітек - (Zaglossus bruijni) - ілкіаңдарға (алғашқы аңдар) немесе жұмыртқа салатын сүтқоректілердің ішідегі біртесіктілер тұқымдасына жатады. Құстарға ұқсас клоакасы болады. Түрпітектің алғашқы сипаттамасын 1786 жылы Берлин зообағының мұражайының жетекшісі В. Петерс және оның әріптесі Дориа (Peters Doria et) Генуи берген.

Биологиялық сипаттама

Түрпітек әдетте түрпіден ірі болады: денесінің ұзындығы 77 см-ге жетіп салмағы 5-10 кг болады, кейде 16 кг дейін болады. Түсі қара-қоңырдаң қараға дейін. Денесі тікенекті, тікенектері 3-5 см. Құйрығы қысқа 5-7 см.
Аяқ-қолы түрпіге қарағанда ұзынырақ және етті болады. Тырнақтары қалың және мықты. Еркек дарақта үйрек-тұмсықтікіндей артқы аяғының ішкі бетінде артқа қарай бүгілген мүйіз тырағы бар, бірақ ол улы емес. Түрпінің артқы аяғы бесбармақты, ал алдығысы - үшбармақты. Басында цилиндр тәрізді төменге қарап қалған тұмсығы (рострум) бар. Тұмсығы ұзын - басының ұзандығының 2/3 болады. Ұшында танауларымен ауыз тесігі бар. Тілі ұзын (30см дейін), тікенекті. Тістері жоқ.
Басында кішкетай құлақтарың қалқандары көрінеді.
Түрпітектер - гетеротермалдық жануарлар: қоршаған ортаның температурасына байланысты дене қызуы 36-дан 25° С-ге дейін өзгереді. Көбіне жауынқұрттармен көректенетін түрпітек тұмсығымен жерді ақтарып азығын табады. Ірі құртты тапса алдынғы аяқтарымен басып тұрып, құрттың басын тілімен ауызына салып сорып алады. Жауынқұрттан басқа термиттермен, құрт-құмырсқа және олардың личинкаларымен көректенеді. Бірақ Мәскеу зообағында түрпітек қуана-қуана етті де бауырды да жеген.
Көбейу маусымдығы шілде айыда басталады. Жалғыз тұкым туып оны дорбашасына салып жүреді. 10 күнде төл жұмыртқаны жарып шығарады. Оны 6 айға дейін анасы сүтпен емізеді.
Тіркелген ең ұзақ өмір сүрген түрпітек - Лондон зообағында 30 жыл 8 ай.

Таралуы

Жұмыртқа салатын сүтқоректілердің ішіде түрпітектерді жағдайы ең ауыр болып есептеледі. Бүкіл жершарында 1982 жылғы санауда 300 000 дарақ қалған. МСОП Қызыл Кітабына кіргізілген.
Табиғатта түрпітектер Жаңа Гвинея араладарында және Салавати, Вайгео деген Батыс Жаңа Гвинея (Индонезия) аралдарыда дыңқыл ормандарында кездеседі.

Пайдалаған әдебиет

• “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
• Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие» Кн. 2 = The New Encyclopedia of Mammals / под ред. Д. Макдональда. — М.: «Омега», 2007.

Сыртқы сілтемелер

• Почти неизвестная проехидна Мұрағатталған 9 тамыздың 2012 жылы.
• Проехидна — длинноносый и колючий зверёк Мұрағатталған 11 ақпанның 2012 жылы.