Түрік әліпбиі
Түрік латын әліппесі | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A | B | C | Ç | D | E | F | |||||||
G | Ğ | H | I | İ | J | K | |||||||
L | M | N | O | Ö | P | R | |||||||
S | Ş | T | U | Ü | V | Y | |||||||
Z | Â | Î | Û |
Түрік әліппесі — 29 әріптен тұратын осы заманғы латын қарпіне негізделінген әліппе.
Бас және кіші әріптері:
A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z (Â Î Û) |
a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z (â î û) |
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кеңес Одағындағы латындандыру науқаны өткізілген кезіне тән бұрын болған османлы түріктерінің араб жазуына негізделінген әліппе орнына 1928 ж. қарашаның 1 № 1353 Түрік әліппесін қабылдау және жүзеге асыру Заңы бойынша енгізілген.
Әріп кестесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әріп | IPA | қазақша кирил транскрипциясы |
---|---|---|
A a | [a] | а |
B b | [b] | б |
C c | [ʤ͡] | дж |
Ç ç | [ʧ͡] | ч |
D d | [d] | д |
E e | [e] | е |
F f | [f] | ф |
G g | [g] | г |
Ğ ğ | [ɣ] | ғ; Дыбыстар деген бөлімді қараңыз |
H h | [h] | һ |
I ı | [ɯ] | ы |
İ i | [i] | і |
J j | [ʒ] | ж |
K k | [k], [kʲ] | к |
L l | [l], [lʲ] | л |
M m | [m] | м |
N n | [n] | н |
O o | [o] | о |
Ö ö | [ø] | ө |
P p | [p] | п |
R r | [r] | р |
S s | [s] | с |
Ş ş | [ʃ] | ш |
T t | [t] | т |
U u | [u] | ұ |
Ü ü | [y] | ү |
V v | [v] | в, у(сөз соңында) |
Y y | [j] | й; ya, yu/yü, ye (я, ю, е) әрптерімен жазылады |
Z z | [z] | з |
Дыбыстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ğ (yumuşak ge)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізінде <ğ> әрпі этимологиялық [ɣ] дыбысын көрсету жөн, бірақ әдеби айтылуында алдындағы дауысты дыбысты ұзартады және келесі дауыстыны үндестіреді. Бұл әріп сөздің нағыз басында кездестірілмейді. Мысалы: Dağ - Даа (қаз.Тау)
Нүктелі İ мен нүктесіз ı[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нүктелі İ мен нүктесіз I әріптері дара боп табылады. Нүктесіз ı кіші әрпініне сәйкес бас әрпі I болады және де нүктелі i кіші әрпініне сәйкес бас әрпі İ болады. (Алғашқы заңда нүктелі İ әрпі нүктесіз I алдында болған, қазіргі реттеуде орны алмастырылған.)
Сирконфлексті â, î және û[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сирконфлекс қойылған <â>, <î> және <û> өте сирек кездесетін міндетті емес әріптері, <a>, <ı> және <u> әріптерінің нұсқалары деп табылады. Бұлар алдыңғы дауыссыз дыбысты палатализциялануын (жұмсартуын) көрсету үшін пайдаланылады. Араб, парсы тілдерінен алынған кірме сөздерінде даустылардың ұзартылғанын көрсетеді. Мысалы: Kâr - Кяр (қаз.Пайда) Tarihî - Тарихии (қаз.Тарихи)
Q, W, X күйі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Түрік әліппесінде Q, W, X деген әріптері мүлдем жоқ, олардың орнына тиісінше K, V, KS әріптері пайдаланылады.
![]() | Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|