Тұспалдау

Тұспалдау, аллегория. Абай өз шығармаларында әдеби тілдің, поэзия тілінің бейнелілік, суреттілік мүмкіндіктерін мейлінше мол пайдаланғаны ақынның ойды орағытып, тұспалдап айту тәсілін қолдануынан да анық байқалады.

Абай шығармаларындағы тұспалдау

Абайдың тұспалдау шеберлігі оның халық ауыз әдебиетінің қайнар бұлағынан нәр ала білетіндігін де айғақ болады. Халық поэзиясының нұсқаларында жақын туысынан айрылған адамның басына түскен қайғыны алыстан орап әкеліп «жарқырап жанған шырағымыз сөнді», «шалқар көл суалды» деген секілді етіп айтады. Аллегория дегеніміз астарлы, тұспалдау арқылы суреттеу. Осындай тұспалдау тәсілін Абайдың еркін игергенін жоқтау өлеңіндегі:

«Қызыл балақ қыранның
Балапанын өрт алды.
Жеміс ағаш бәйтерек,
Балдырғанын өрт алды.
Артына белгі тастамай,
Жал-құйрығын келте алды.
Ағайынды тойғызбай,
Аз күн қоймай ерте алды...»

- деген жолдардан айқын аңғарамыз. Мұнда тұспалдап айтуды астарлы, символды мағынасы бар, нақтылы бейнелі суреттемелер түрінде беру басым келеді. Абайдың «Базарға қарап тұрсам, әркім барар...» деген өлеңін алсақ, алғашқы жолдарды оқығанда әңгіме базар, сауда-саттық жайында айтылатыны назар аударады. Оқи келе ғана, ақынның ойын тұспалдап айтып отырғанын, оның өлең сөзді ұғатын кім бар, кім нені талдап, нені талғайды, қандай сөзді өз керегіне жарата алады деген мәселені қозғап отырғаны белгілі болады. Сонда:

 «Біреу астық алады, біреу маржан,
Әркімге бірдей нәрсе бермес базар,
Әркімнің өз іздеген нәрсесі бар,
Сомалап ақшасына сонан алар...»

- деген сөздерінің өлең сезді қабылдау, ұғып-түсінудегі талғампаздық, бағалай білушілік жайын танытатын астарлы, терең мағынасына қайта үңіліп, байыптап тануға болады. Тұспалдаудың озық үлгілеріне Абайдың мысал өлеңдерін жатқызуға болады. «Есек пен бұлбұл» атты өлеңінде Абай И. А. Крылов мысалының пернелеу мағынасына терең бойлай отырып, тәржімалап, дарынды әнші мен топас сыншының бейнесін тұспалдап, әсерлі етіп көзге елестетеді.