Уикипедия:Жас өңдеушілерге арналған нұсқаулық

Уикипедия «кез келген адам өңдей алатын энциклопедия» болғанымен, оның кейбір ережелері бар. Жасына қарамастан кез келген адам Уикипедияны өңдей не онда жаңа мақала бастай алады. Ең бастысы — жазғаныңыздың сапасы, басқалардың жазғанына енгізетін өзгеріс пен басқа қатысушылармен қалай жұмыс істейтініңіз. Сіз білуіңіз керек негізгі қағидаларды осы жерден таба аласыз. Сондай-ақ мақала ішінен Уикипедияны толығырақ түсінуге арналған мақалаларға сілтеме таба аласыз.

Ата-аналар, қамқоршылар, мұғалімдер мен басқа ересектер де осы жерден пайдалы дүние табуы мүмкін.

Қауіпсіздігіңіз бен құпиялылығыңыз

• Әлдекім Уикипедия администраторымын десе де құпиясөзіңізді ешкімге бермеңіз;
• Тіркелгіні ортақ пайдалану: отбасыңызға немесе достарыңызға тіркеулік жазбаңызды пайдалануға рұқсат бермеңіз. Егер олар бірдеңені дұрыс істемесе, оған сіз жауапты боласыз;
• Жұмысты аяқтағаннан кейін тіркелгіңізден шығуды ұмытпаңыз, әсіресе басқа біреудің құрылғысынан кірген болсаңыз;
• Тіркеулік жазбаңыз болса, өңдеп жатқанда сол тіркелгімен өңдеуге тырысыңыз. Еш себепсіз қосымша тіркелгілер пайдаланудың қажеті жоқ;
• Уикипедиядан және онымен байланысты жобалардан тыс жерде, соның ішінде мекенжайы, аты және дизайны ұқсас сайттарда лақап атын (тіркеулік жазбаның атауын), құпиясөзді немесе ұқсас атауларды пайдаланбаңыз;
• Не жазғаныңызды қадағалаңыз: ешқашан телефон нөміріңізді және үйіңіздің мекенжайын бермеңіз, қатысушының атында шын аты-жөніңізді, не өзіңіз туралы ештеңе айтпаңыз. Жеке парақшаңызға өзіңіздің, отбасыңыз бен достарыңыздың фотосуреттерін жүктеп салмаңыз немесе қолданбаңыз. Әсіресе басқа сайттарда осындай ақпаратты пайдалансаңыз, қара ниетті адамдар сізді бақылай алады. Сондай-ақ өз мектебіңіз туралы мақаланы өңдемеңіз — бұл сіздің сол жерде оқитыңызды анық қылады;
• Әлеуметтік желілерде Уикипедиядағы қандай мақалаларды өңдейтініңізді, лақап атыңызды немесе басқа мәліметтерді айтпаңыз;
• Уикипедиядағы сізді мазалайтын хаттарға жауап бермеңіз. Бұл сіздің электрондық поштаңыз бен басқа жеке ақпаратыңызды көрсетеді;
• Желідегі кез келген ақпаратты 100% кепілдікпен жою мүмкін емес екенін ұмытпаңыз, Уикипедиядағы өзгертулер мен тіркелгі әдетте жойылмайды. Ақпараттың тым жеке екеніне сенімді болмасаңыз, оны жай ғана айтпай-ақ қойыңыз;
• Егер сіз туралы жеке ақпарат Уикипедияда қандай да бір жолмен болып қалса, әкімшіден немесе аудитордан оны жоюды сұраңыз (мұны қалай жасау керектігі туралы осы бетте оқыңыз). Айтпақшы, кейде сіздің жеке ақпаратыңыз сұраусыз да жасырылуы мүмкін, бірақ ашуланбаңыз: біз мұны сіздің қауіпсіздігіңізді қамтамасыз ету үшін жасаймыз;
• Өзіңіз туралы мақала жазбаңыз. Егер сіз өте маңызды адам болсаңыз, сіз туралы басқа біреу мақала жазады;
• Уикипедия нақты әлемде екенін есте сақтаңыз;
• Ешқашан, ешқашан басқа біреудің жеке ақпаратын Уикипедияда немесе басқа жерде ашпаңыз.

Өзіңіздің, достарыңыздың немесе отбасыңыздың фотосуреттері

• Өзіңіздің, достарыңыздың немесе отбасыңыздың фотосуреттерін пайдаланушы бетінде орналастырмаңыз. Адамдар бұл ақпаратты сіздің шын мәнінде кім екеніңізді білу үшін пайдалана алады, әсіресе сіз басқа веб-сайттарда дәл осындай ақпаратты пайдалансаңыз;
• Фотосурет сипаттамасында өзіңізді, отбасыңызды немесе достарыңызды атамаңыз: олардың жеке өміріне қол сұғылмаушылық құқығын құрметтеңіз. Өзіңіздің, достарыңыздың, не отбасыңыздың фотосуретін тапсаңыз да, бұл туралы фотосуреттің сипаттамасында жазбаңыз;
• Егер сіз достарыңыздың немесе ата-анаңыздың фотосуретін тапсаңыз, бұл туралы оларға жеке айтыңыз: олармен жеке немесе телефон арқылы сөйлесіңіз, электрондық пошта арқылы жазыңыз. Ең бастысы, бұл туралы тек өздері білсін.

Маған кім көмектесе алады?

Әрқашан да көмектесуге дайынбыз!

• Сіз сайттың ресми форумдарында сұрақ қоя аласыз және көмек ала аласыз.
• Бастауыш панелі немесе басты бет арқылы тәлімгермен байланысуға болады;
• Талқылау бетіңізде {{Көмек қажет}} үлгісін қойып, сұрағыңызды жаза аласыз.

Мен Уикипедияға қалай көмектесе аламын?

Сіз, барлық өзге қатысушы сияқты, мақалаларға өңдеме жасап, оларды жақсарта аласыз.

• Жаман емес мақала жазсаңыз, Уикипедияны кішкене болса да, жақсартасыз. Алайда жаңадан жасалған мақалалардың үлкен бөлігі энциклопедиямызға сай болмай қалғандықтан жойылады. Уикипедияға сай не сай емес мақалалардың қандай екенін білгіңіз келсе, Уикипедия — бұл энциклопедия бетін қарап көріңіз;
• Уикипедияны ретке келтіріңіз. Уикипедияны кез келген адам өңдей алатындықтан, көптеген адамдар оны қызық көріп, бүлдіріп жатады. Біз Уикипедияға жауапты қараймыз және вандализмге жол бермейміз, ол үшін қатысушыны өңдеуден шеттете аламыз. Мақалада мазмұнына сай емес ақпарат, мәтін көрсеңіз, оны өзіңіз де жоққа шығара аласыз;
• Уикипедия — әлеуметтік желі емес, ал жеке бетіңіз — Уикипедияның сыртындағы ісіңізге назар аударту парақшасы емес. Біз бұл жерге сөйлесу үшін емес, энциклопедиямызды жақсарту үшін жиналдық;
• Ұнайтын ісіңізбен айналысыңыз. Қателерді дұрыстаған ұнай ма? Дұрыстай беріңіз. Жаңа мақала жазған ұнай ма? Жазыңыз. Ұнайтын затпен айналыса беріңіз. Қатысушылар өңдеуді жұмыс ретінде емес, хобби ретінде көрсе ғана сайтымыздың сапасы жақсарады.

Бірлесіп жұмыс істеу

Мақалалардың көпшілігі, соның ішінде сіздің жазған мақалалар да, ылғи өңделіп, жаңартылып тұрады. Бірлесіп жұмыс істесек қана біз сайттың жақсаруына қол жеткізе аламыз. Басқа біреудің өңдемесі ұнамай қалған жағдайда ұрыспай, оның авторымен соны талқылаңыз. «Менің мақалам» дегеннің жоқ екенін ұмытпаңыз.

• Әдепті болыңыз. Қатысушылардың бір-бірімен сыпайы, әдепті болғаны жөн. Өңдемелер соғысын бастамай, басқа қатысушылармен ұрыспай және дөрекіленбей жүруіміз қажет. Экранның басқа жағында бала ма, қатарласыңыз ба, сізден үлкен кісі ме, кім отырғаны белгісіз болғандықтан, өз-өзіңізді сыпайы ұстағаныңыз жөн;
• Кеңестерді қабылдай біліңіз. Біреу сізге кеңес беріп жатса, ол кісіге алғыс білдіріңіз. Қапа болмаңыз. Сізді ешкім ренжіткісі келмейді, біреудің өңдемеңіз жайлы сұрағы бар болса, оған жауап беріңіз;
• Ескертулер. Егер де ескерту алсаңыз, оны ұғыныңыз. Жасаған нәрсеңіздің бірі, бәлкім, қате болған шығар. Сол қателікті қайталамауға тырысыңыз. Ескерту әділ берілген жоқ деп санасаңыз, оны талқыласаңыз болады;
• Сізді біреу жамандап жатса, оған жауап бермей-ақ қойыңыз, ол жайлы форумда не администраторларға хабарлаңыз;
• Өзге қатысушының үлесін құрметтеңіз. Кейде басқа қатысушы белгілі бір тақырыпта сізден көп білуі мүмкін. Сіздің үлесіңіз басқа қатысушының үлесіндей бағалы;
• Беделіңіз. Уикипедияда қатысушыларды жасымен емес, үлесімен бағалайды. Уақыт өте келе тәжірибеңіз өсер, сонымен қатар беделіңіз де жақсарар;
• Талқылау беттерінде қолтаңбаңызды қоюды ұмытпаңыз. Оны қою қиын емес: жай жазғаныңыздың соңында ~~~~ дегенді қосыңыз не батырмасын басыңыз;
• Жаргон. Кейде уикипедияшылар сізге белгісіз сөздерді қолданып жатады. Барлық терминдерді Глоссарийден көріңіз.

Мақаламен жұмыс жасау

• Аздан бастаңыз. Тіркеле салысымен ірі өңдеме жасауға тырыспай-ақ қойыңыз. Жаңадан келген қатысушы болсаңыз, қателерді дұрыстап, бар мақалаларды жақсартып, уикилендірсеңіз де болады;
• Батыл болыңыз. Қателесуден қорықпаңыз. Бәріміз де қателесіп жатамыз, бұл — қалыпты жағдай;
• Барлық мақалалар маңыздылық ережелеріне сай заттар, тұлғалар, жерлер ғана жазылады. Маңызды емес зат жайлы жазылған мақалалар жойылып жатады;
• Зертханада жаттығып көріңіз. Уикипедиядағы мүмкіндіктерді көргіңіз келсе, бұған сайтымызда зертхана деген жеке бет бар. Алайда оның да өз ережелері бар екенін ұмытпаңыз;
• Жаргон және стиль. Оқулықтардағыдай ғылыми стильде жазуға тырысыңыз. Ғылыми стильдегі мәтінде масыл сөздер, қате не дөрекі сөздер болмайды. Түрлі тақырып жайлы жазғанда бейтарап та болғаныңыз жөн, ешкімді мақтамаңыз, жамандамаңыз. Қателесемін деп қорықпай-ақ қойыңыз: қатеңіз бар болса, оны басқа біреу дұрыстай жатар;
• Өмірбаяндар. Уикипедияда тірі де, қайтыс болған да кісілер туралы көптеген мақала бар. Оған ақпарат қосқыңыз келсе, тек сенімді дереккөз (кітаптар, газеттегі мақалалар) қолданып жүріңіз. Уикипедия жалған ақпаратқа қарсы. Жаңа ақпарат қосып жатсаңыз, дереккөзін көрсетіңіз ({{Cite web}}, {{Кітап}}, {{Cite news}} және т.б. үлгілер арқылы);
• Басқа бір сайттан мәтінді көшіре салуға тыйым салынған. Уикипедия Авторлық құқықтың сақталғанын қадағалайды;
• Өңдемені жариялар алдында түйіндемесін жазуыңыз сұралады. Әр қатысушы өз өңдемесіне кішігірім болсын сипаттама берсе, өзгелерге өңдемеңіздің мәні анығырақ болады.