Уәзір (шахмат)
Уәзір (араб.: وزير, wazīr шыққан; Юникод: ♕♛) — шахматтағы ең мықты және ең бағалы фигура[1]. Ойынның басында ақ түсті уәзір d1, қара түсті d8 позициясында тұрады. Бастапқы позицияда уәзір әрқашан өзінің түсіне сәйкес шаршыда тұрады; осыған байланысты аса кең таралған «Уәзір өзінің түсін жақсы көреді» деген қалыптасқан сөз бар.
| Шахмат фигуралары | ||
|---|---|---|
|
Патша | 
|
|
Уәзір | 
|
|
Тура | 
|
|
Піл | 
|
|
Ат | 
|
|
Сарбаз | 
|
Этимология[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Уәзір» сөзі араб тіліндегі وزير сөзінен шыққан. Араб тілінде у-з-р түбірі ауырлықтарды тікелей (ауыр заттарды көтеру және орынынан қозғау) және ауыспалы (ауыр тұрмысты) мағынада көтеруді білдіреді[2]. Одан жасалған вазара етістігі ауыр жүкті көтеруді, ал уәзір зат есімі сөзбе-сөз аударғанда «жүк тасушы» дегенді білдіреді. Сонымен, уәзір атағы сөзбе-сөз аударғанда «ауыр көтеруші», астарлы мағынада «өзінің патшасына мемлекетті басқару ісі жүгін көтеруге көмектесетін» дегенді білдіреді[3].
Бұл сөз Құранда айтылады, мұнда Һарун Мұсаның уәзірі («көмекшісі») деп аталады, сондай-ақ уизр («салмақ», «жүк») сөзі де сол түбірден шыққан[4].
Расында, Біз Мұсаға киелі кітапты бердік, ал оның інісі Һарунды оған көмекші (уәзір) қылып қойдық.
Түпнұсқа (ар.)وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا
— Фурқан сүресі, 25:35 аяты.
Жүрісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Заманауи шахматта уәзір кез-келген бағыттағы бос шаршылардың кез-келген санына түзу сызықта жылжи алады, бұл ретте піл пен тураның мүмкіндіктерін біріктіреді. Орталық алаңдардың бірінде бола отырып, уәзір бір уақытта 27 шаршыға дейін, тақтаның шетінде — 21 шаршыға дейін шабуыл жасай алады[1].
Галереясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Уәзір. Піл сүйегі, XII ғ.
Уәзір шахмат фигурасы. XII (?) ғ.
Араб уәзірі, IX ғ.
Салт атты уәзір (XIII ғ.), піл сүйегі
Лукомль қаласында табылған XII ғ. уәзір,(Витебск облысы, Беларусь)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b Queen - Chess Terms (en-US).
- ↑ vizier. Online Etymology Dictionary.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 шілде 2017.
- ↑ Энциклопедиялық лексикон. — 1837. — Т. 10. — б. 556.
- ↑ Goyṭayn, Šelomo D.. Studies in Islamic history and institutions. P.171.