Фразеологиялық варианттар

Фразеологиялық варианттар — мағына бірлігінде ешқандай өзгешелігі жоқ, құрылым-құрылысы жағынан ұқсас (үйлес) келген тұрақты тіркестер. Фразеологиялық варианттар екі түрлі болады: 1) фонетикалық вариант, 2) лексикалық варианттан Фонетикалық вариантқа тұрақты тіркестің құрамына енген кейбір сөздердің бірде жуан, бірде жіңішке, кейде толық, кейде қысқарып айтылуы жатады. Мысалы, ай дейтін ажа жоқ, қой дейтін қожа жоқдегенді әй дейтін әже жоқ, қой дейтін қожа жоқ деп те айта береді. Мұндағы ай мен әй, ажа мен әже бір-біріне фонетикалық вариант болып есептеледі. Бұлардың екі түрлі болып өзгеріп отыруынан тұрақты тіркестің мағына бірлігіне тигізер ешбір зияны жоқ. Сол сияқты адыра (адырам) қал, әдіре (әдірем) қал деп те айтыла береді. Мұнда бірде жуан, бірде жіңішке, кейде толық (адырам - әдірем), кейде ықшамдалып, қысқарып (адыра-әдіре) айтылып түрғанымен, тұрақты тіркестің мағынасын өзгертуге ешқандай себеп бола алмайды. Лексикалық варианттар фразеологизмдердің арасынан ете жиі ұшырасады. Мысалы, ағама жеңгем сай — апама жездем сай, аға өлсе, іні мүра — аға өлсе, жеңге мұра, адыра қалды — қараң қалды, ажар білдірді — қабақ білдірді, азуы алты қарыс — азуы кере қарыс, ай дала — жапан дала, айтып-айтпай немене — айтып-айтпай не керек, айт-үйт жоқ — ай-шай жоқ, екі удай болды — екі жар болды — екі жақ болды, жас өспірім — жас ұлан — жас түлек т. б. Кей жағасырдайда фразеологизмнің құрамындағы әрбір сөзден әр түрлі варианттар өрбиді. Мысалы, көңілге қуат (медет, медеу) қылды (тутты, етті), көңілден кір (дақ, дық, кірбің, қаяу, қылау) арылды (ашылды, кетті), көңіл ауды (бөлінді, кетті, құлады), көңіл көншіді (жайланды, тынды, орнықты, демеді), көңілін жыртты (жықты, қайтарды, қалдырды), көңілі өсті (сергіді, тасыды, шалқыды) т. б. Лексикалық варианттардың бір-бірінен сәл болса да ерекшелігі байқалады. Сондықтан Бұларды фразеологизмдердің синонимдік тәсілімен түрленуі деп те атауға болады. Варианттарда (фонетикалық, лексикалық) қапайда ең кемі бір сыңары ортақтаса қолданылса, синонимдес фразеологизмдерде ешбір компонент қайталанбайды.