Шнобель сыйлығы
Шнобель сыйлығы - 1991 жылдан бері орындауға тұрмайтын, күлкілі жетістіктердің иегерлері марапатталын сыйлық. Оны тіпті, антинобель сыйлығы деп атайтындар да табылады. Әйгілі Нобель сыйлығының пародиясы іспеттес. Оны тағайындаған - «Annals of Improbable Research» әзіл-сықақ журналының бас редакторы Марк Абрахамс. Алғашқы жылдары бұл сыйлық Массачусетс технологиялық университетінде тапсырылған болса, кейін Гарвард университетіне ауысқан. Лауреаттарға лайық сый да ерекше. Әдетте, оларға металдан жасалған өте жұқа қаңылтырдан (фольга) әзірленген медаль не сақ-сақ етіп тұрған адамның жақ тістері бейнесіндегі естелік белгі табысталады. Ал басты сый - 3 Нобель сыйлығы иегерінің қолы қойылған сертификат. Айта кету керек, Шнобель иегерлеріне марапатты Нобель иегерлері табыстайды. Қазақстандықтар Нобель сыйлығы секілді Шнобельді де әлі бірде-бір мәрте алып көрмеген. Шнобельдің тағайындалғанына 21 жыл өтсе, осы уақыт аралығында талай-талай күлкілі де қызықты зерттеулер жасалғанына куә болды әлем.
Қызықты деректер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 2006 жылы Францияның Пьер және Мария Кюри университетінің ғалымдары Базиль Одоли мен Себастьен Нойкирх қарапайым спагеттиді құрғақ күйінде сындырғанда, көп жағдайда неліктен екіден көп бөлікке бөлінетінін зерттеген. Анығында, спагеттиді сындырған кезде оның бетінде толқын пайда болып, ол жаңа жарылысқа әкеледі екен. Ол өз кезегінде жаңа толқын тудырады. Бір қарағанға керексіз-ақ дүние, ал ғылым үшін маңызы зор. Өйткені бұл зерттеу нәтижесін бетон бағаналарды жасауда әбден қолдануға болады.
- 2005 жылы АҚШ-тың Миссури штатының тұрғыны Грегг Миллер болса, иттердің жыныстық жұмыртқаларын алмастыратын протез ойлап тапқаны үшін Шнобель сыйлығын иеленді.
- 2004 жылы Рамеш Баласубраманиам мен Майкл Турвиге бұл сыйлық онсыз да белгілі жайт үшін берілген. Бұл ғалымдар шеңберді (обруч) жамбаспен де, тіземен де, сирақпен де айналдыруға болатынын тәжірибе жүзінде дәлелдеп берген. Мұндай қызықтар өте көп. Шнобель сыйлығының иегерлері қатарында қарапайым бір кесе шайды қалай дайындау қажеттігі жайлы 6 бет әдістеме жазған ғалымдар да, адамның су мен шәрбаттың қайсысында тезірек бататынын зерттегендер де, сыраны құйғанда оның көбігінің бірінші жылдам кішірейіп, бірте-бірте жылдамдығын азайтатынын анықтаған ақылдылар да бар.
- Математика саласы бойынша Шнобель сыйлығына ақырзаманды болжаған талай ғалымдар ие болды. Алайда олардың ешбірі марапаттау рәсіміне келмеді, өйткені ақырзаман әлемге емес, олардың тек өздеріне ғана келген болатын. Түрлі болжам бойынша, ақырзаман 1954, 1982, 1990, 1992, 1997 және 2011 жылдарда келу керек болса, олардың ешбірі ақталмады. «Annals of Improbable Research» әзіл-сықақ журналының бас редакторы Марк Абрахамстың айтуынша, олар әлем ғалымдарын математикалық есептеулерде ендігәрі қателік жібермеуге үйретіпті-міс.
- Тағы бір қызық зерттеу - Осло университетінің профессоры Карл Тейгенің үлесінде. Оның зерттеу нысанына - адамдардың күрсінуі ілігіпті. Әдетте, адамдар қайғы не көңіл қалушылықтан күрсінеді. Дегенмен Карл шындығында, күрсіну - адамның көндігуінің белгісі деп отыр. Ашқан жаңалығы - осы ғана.
Шнобель - 2011
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 2011 жылы АҚШ-та кезекті Шнобель сыйлығының иегерлері анықталды. Марапаттау рәсімі Гарвард университетінде ұйымдастырылды. Биылғы лауреаттарға арналған сыйлық - химиялық элементтер жүйесінің кестесі бейнеленген кішігірім сыйкәде еді.
Мәселен, биылғы жеңімпаздардың бірі - Литва астанасы Вильнюс қаласының мэрі Артурас Зуокас болып танылды. Оның «ерлігі» жарнамалық роликке айналып, талай уақыттан бері интернет тұтынушыларының көзайымына айналып кеткен болатын. Көрмегендер болса, еске сала кетейік, А.Зуокас жүргізушінің тыйым салынған жерге қойған «Мерседес» көлігін БТР-мен таптап өткен-ді. Заң бұзушыларды осылай жазалап, қаланы тәртіпсіздіктен тазаламақ болған мэрдің қылығы бейнеролик түрінде ғаламторды шарлап кеткен. Бүгінге дейін бұл роликті 7 миллионнан астам адам тамашалапты. Ол Шнобель сыйлығын тағайындаушылардың да көзіне іліксе керек-ті, олар өз сыйлықтарына бұл қылықтың иесі - Зуокасты лайық деп тапқан.
- Келесі лауреаттардың тобы - австралиялық биологтар Даррил Гвинн мен Дэвид Рентц. Бұл ғалымдар 23 жыл бұрын қоңыздардың кей тобы сыра бөтелкесімен шағылысуға құмар екенін анықтапты. Жәндіктер махаббатындағы тосын құпияны ашқан бұлар Шнобель сыйлығы белгіленгеннен бері жеңістен үміт үзбей келіпті. Міне, сыйлықтың 21-жылы дегенде, биологтартың бақтары жанды.
Ал Браун университетінің невролог профессоры Питер Снайдер болса, халыққа дәрет қысып тұрса, өзге жұмысты ысырып тастай тұруға кеңес береді. Мұндай қорытындыға ол өзіндік зерттеуі нәтижесінде келіпті. Тәжірибе барысында адамдарға белгілі бір уақыт аралығында 250 миллилитрден су ішкізе отырып, компьютерлік тест шешуді тапсырған профессор, адамдарды дәрет қысқан уақытта олардың милары да қалыпты жұмысынан ауытқитынын байқаған. Ғалымның айтуынша, егер адамды қатты дәрет қысса, оның есте сақтау қабілеті 24 сағат бойы көз шырымын алмаған адамның жағдайымен теңеседі екен. Сондықтан жұмысыңыз сәтті, ісіңіз өнімді болсын десеңіз, дәрет бөлмесіне жиі-жиі бас сұғып тұрған жөн.
- 2011 жылғы Шнобель үздіктерінің қатарында - жапон өнертапқыштары да бар. Олар жаңаша дабылқаққыш ойлап тауыпты. Алайда ол әдеттегідей дыбысқа негізделмеген, адамға иісі арқылы белгі береді екен. Дабылқаққышқа жапондар васаби аталатын дәмдеуішті қосқан. Ал оның тіпті ұйқыдағы адамды да оятатыны белгілі. Міне, васабидің осы қасиетін пайдалану арқылы жапон халқының өкілі Макото Имаи Шнобель сыйлығының иегері атанды.
Тасбақаға тіл бітірмесе де, есінеуді үйреткен Линкольн университетінің физиологы Анна Уилкинсон да Шнобельді жеңіп алды. Ол Александра есімді тасбақаны бақандай алты ай бойы команда бойынша есінеуге жаттықтырған. Кейін «адамдардың бірі есінегенде, оны көрген басқалары да қайталаушы еді ғой» деп ойға қалған Анна Александраны өзге тасбақалардың ортасына апарып есінеткенде, олар бұған пысқырып та қарамапты. Демек, адамдар көршісінің есінеуін қайталаған кезде, оның эмоционалдық күйін сезінгендігі болса, мұндай қасиет тасбақада болмағаны. Аннаның 6 айғы еңбегінің бар нәтижесі - осы ғана.
- 2011 жылы марапатталғандар ішіндегі ең тарихи зерттеу - Торонто университетінің профессоры Джон Сендерстің 60-жылдардағы еңбегі болса керек. Сол жылдары көшедегі көлік аз болғаны белгілі. Міне, ғалым бірнеше көлік жүргізушінің басына дулыға кигізіп, көлік жүргізуге тапсырма береді. Дулығаның көзді жауып тұратын қалқаны болады, жүргізуші қажет кезде ғана оны көтеріп ашып, ал қалған уақытта көлікті «су қараңғыда» жүргізуге міндетті. Жүргізушілердің қалқанды ашқан және жапқан уақыттарын есепке алған Дж. Сендерс мынандай қорытындыға келеді: жолда қозғалыс, яғни көлік көбірек болса, жүргізушілер көбірек сақтанады екен. Бір қарағанда, бұл мұндай тәжірибе жүргізбесе де аян нәрсе ғой. Дегенмен соны тәжірибе жүзінде дәлелдеген Сендерс арада 50 жыл өткенде Шнобель сыйлығын жеңіп алды.[1]
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|