Шығыс Чжоу мемлекеті

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Шығыс Чжоу династиясы - Қытай тарихнамасында Шығыс Чжоу кезеңін (б.д.д. 770-221 жж.) екі сатыға бөліп қарастыру қалыптасқан. Орталық биліктің жіктелуі нәтижесінде пайда болған аса қуатты мемлекеттердің бірі және Конфуцийдің туған жері - Лу патшалығының мұрағаттық құжаттарының аталуына лайықталып бірінші саты «көктемдер мен күздер» атауын алған. Бұл жылнама б.д.д 770-479 жылдар аралығын қамтиды және негізгі үш түсініктеменің арқасында осынау қиын кезеңнің тарихын сипаттайтын классикалық жазба деректердің біріне айналды. Кейінгі кезеңде өз атауы үшін біздің дәуірімізге дейінгі 3 ғасыр еншісіндегі «Чжань Го Цэ» , « Шайқасушы патшалықтар стратегиясы» аталатын тарихи еңбекке қарыздар. Шығыс Чжоу кезеңін екі сатыға бөлу барынша ыңғайлы болғанымен , бұлай бөлу ұдайы пайдаланылып , барынша орныға қалыптасқандықтан , кейде проблемалар туындатады. Қалай болса да , « Шайқасушы патшалықтар» кезеңінде Чжоу өз үстемдігінен толық айырылады , ал бұл кезде едәуір ірі , дәулетті және қуатты бірнеше «патшалық» өздерінен кіші мемлекеттерді басып алу , жаулап алу саясатын жүйелі жүргізе бастаған еді. Дәстүрлі тарихнама бұл уақытта толассыз соғыстар мен шапқыншылықтарға толы қасіретті де сұрқай кезең ретінде сипаттайды. Әйткенмен жергілікті мәдениеттер мен аймақтық дәстүрлер дәл осы аласапыран кезеңде пайда болды. Металл өңдеу ісінде құю технологиясының дамуы арқасында ауыл шаруашылық құралдары мен қару-жарақ жасау ісі жетілді және ұлғайды. Осылайша , ендігі әскер құрамы жақсы жабдықталған. Жаяу сарбаздар мен салт аттылар жасақталды. Экономикалық айырбастың жаңа құралдары - құйма монеталар пайда болып , тарала бастады. Жерді «жеке меншіктену» түрінің енгізілуі шаруалардың іскерлік танытуына жол ашты. Моральдік және әлеуметтік құндылықтар кең ауқымды , пікір-таластардың арқауына айналып , нәтижесінде тылсым күштер ықпалынан азат және қажетті әрі тұрақты рақымдылықты негізге алатын , қоғамның және өзара бағынышты қарым-қатынастардың дұрыс дамуына кепілдік етуге қабілетті өркениет тұжырымдамасының пайда болуына ықпалын тигізді.

Жергілікті бекзадалар мен қуатты халық - көшпелі жун көсімдері бірігіп , Чжоу әміршсі күштеп өлтіріп , астана Лоянға көшірілгеннен кейін , Чжоу династиясы өзіне тиесілі жерлерге өз бақылауын орната алмай қалмады. Чжоу әулетінің соңғы әміршісі б.д.д 256 жылы биліктен қуылды. Бұл уақытта жергілікті билеушілер өздерін патша атап , үлгерген еді. Шекаралас қуатты Цин мемлекеті жундар басып алған аймақтарға өз ықпалын жүргізді. «Варвар» тайпаларымен ұдайы тайталасып қалатындықтан , Цин өзімен іргелес мемлекеттердің арасындағы ең заманауи және ыңғайлы қаруға ие , саны жағынан көп , өте жақсы даярланған және жақсы жабдықталған әскер жасақтай білді. Тек оңтүстіктегі Чу мемлекеті ғана Цин күшіне қарсы тұра алды. Біздің дәуірізге дейінгі 278-інші жылы Цин қалған алты мемлекетті де өзіне бағындырып , жаулап алуын тоқтатты.Алайда 246-шы жылы Чжен таққа отырған соң , әскери жорықтар қайтадан басталды. 20 жыл шамасында «бүкіл аспан астын» жаулаған соң , Чжен патша атағынан бас тартып , бірінші император ағзам атала бастады. 221 жылы алғашқы б ртұтас Қытай империясы құрылды.

Мәдениет және өнер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Өнер жайына келсек, шығыс Чжоу қоладан бұйымдар жасау дәстүрін жалғастырды және бұл үдерісті жеңілдетті. Қалалық дәстүрлерде батыс Чжоудан мұра болып қалған безендіру мен әшекейлеу орнығып жатқан кезде , аймақтық дәстүрлер біртіндеп қиялдан туған жаратындыларды бейнелеуге ұласқан зооморфтық өрнектерді қолдану стиліне ден қойды.Әдеттегі үлгі айдаһардың стильденген бейнесі болды.Жергілікті ақсүйектер сарайларының арасындағы бәсеке нәзікте әсем нақыштарды іздеуге ықпал етті. Осы кездері Хан және Хуаи өзендерімен шектесетін орталық және оңтүстік,Чу мәдениеті дамыған аудандарды (Хубей провинциясы , Хенань , Хунань және Аньхой провинцияларының оңтүстік бөлігінде),Сондай-ақ Чжецзянь Цзянцу пронвициялары арасындағы У және Юэ мәдениеттерінің аудандарында бірнеше өнер орталықтары бой түзеді.

46-шығыс Шжоу династиясының соңғы тұсындағы «Шайқасушы патшалықтар» кезеніңе тән,көбінесе , алтын және күміспен әдіптелетін қола бұйымдар стилі династиясының бастапқы кезіндегі үлгілерге еш ұқсамайды .

46-47- қола дуи (асқа арналған ыдыс ) күміспен әдіптеліп, ашық өрнектермен безендірілген. Стиль сол заманның талғамына және қоланы рәсімдік үдерістерден тыс қолдану дәстүрлеріне сәйкес келеді. Б.д.д 5 ғасырға жатады. 47- Абыздардың қола құтысы (бяньху)күміспен әдіптелген , «Шайқасушы патшалықтар» кезеңіне жатады, шамамен б.д.д. ІІІ ғ. 48 -49 - хумадан (Шаньси)т табылған, «Шайқасушы патшалықтар» кезеңіне жататын күміспен әдіптелген, қоладан жасалған осы бір ертегі жануары қауіп - қатерден қағатын қанатты мысық би се бейнесі болса керек. 49 - Рәсімдік құрбандық шалуға арналған табақты арқалаған бұл қола жануарды «Шайқасушы патшалықтар» кезеңіне жатқызуға болады. Шаньси профинциясындағы Чанчжиден табылған. Негізінде біздің дәуірімізге дейінгі ҮІ және Ү ғасырлар аралығындағы Цзинь патшалығының астанасы Синьтянь қаласымен іргелес Хума ауданында (қазіргі Шаньси профинциясы) жасалған солтүстік мәдениеттерде қанатты жануар мен өзге де мүсіндер өрнектермен безендірілген. Сонымен қатар, натуралзмге бетбұрылыс күшейе түсті, яғни, балауыз үлгілер бойынша құю әдісімен, үйрек, балық, бауырымен жорғалаушылар мен тасбақалардың үш өлшемді қола мүсіндері дайындалды. Қытайлық сәулет дизайнының алғашқы үлгісі Солтүстіктен Чуншань мемлекетінің (Қазіргі Пекиннің оңтүстік батысы) 308 жылы қайтыс болған бесінші әміршісінің зиратынан табылды. Алтын және күміспен әдептілген. Қоладан жасалған. Осы бір шағын мемлекеттер Қытайлықтардың қонысы болмағанын, және арғы тегінің көшпелі болуы Қытайдың мәдениет үлгілерінің сіңіріп алуына кедергі етпей, керісінше, оларды өздерінің алғашқы мәдениетіне тән ерекшеліктерімен араластырып жіберген бай-ди жұртының шағын ғана мемлекеттік құрылымы болғанын атап өткен жөн. Бұл тұста «варвар тайпалар» атауының өзі (біз қолайлы болу үшін қолданып отырмыз) жиі - жиі қателікке ұрындыратын және мәселелерді шешуден гөрі, сұрақ туындата беретінін ескеру орынды.

Пайдаланылған әдебиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • «Қытай ежелгі өркениет тарихы мен қазыналар кітабы»
  • «Фоллант» баспасы