Шығыс тыва (тұба) тау қыраты
Шығыс Тыва (Тұба) тау қыраты – Сібірдің оңтүстік, Алтай-Саян таулы аймағының құрамына кіретін алқап Ресейдің Тыва Республикасының жерінде. Көпшілік бөлігі Үлкен Енисей (Бий-Хем) және Кіші Енисей (Ка-Хем) өзендері аралықтарында орналасқан. Тау үстірттерінен, жоталардан және тауаралыққа-заншұңқырлардан тұрады. Басты тау үстірті – Бий-Хем (орташа биіктігі шығысында 2300 – 2500 м, батысында 1500 м). Оңтүстік ендік бағытта Академик Обручев жотасы (биіктігі батысында 2000 м, шығысында 2895 м) созылып жатыр. Жоталар мен тау үстірттерінің аралығын қа-заншұңқырлар бөледі. Ең көлемдісі Тоджа қазаншұңқыры (биіктігі 800 – 1200 м). Ежелгі мұзданудың іздері сақталған. Негізінен палеозой және кембрийдің тұнбалы-жанартаутекті қабаттары мен гранитоидтарынан түзілген. Климаты тым континенттік, қысы суық (қаңтардың орташа температурасы –25қ – 35қС), жазы қоңыржай салқын (шілденің орташа температурасы 16 – 19қС). Көп жылдық тоң кең тараған. Жылдық жауын-шашын мөлш 400 – 600 мм. Өзендері түгел Енесай алабына жатады, мол сулы. Тау жоталарының беткейлері балқарағай және самырсыннан тұратын тайгалық орман; орман алабының жоғары белдеуі (2200 метрден жоғары) таза самырсын орманы, ең биік тау бастарын тау тундрасы алып жатады. Тау тайпасынан ағаш дайындалады, аң ауланады. Жануарлар дүниесінен тайгалық түрлері (елік, марал, бұлан, солтүстік бұғысы, қоңыр аю, қасқыр, тиін, құндыз, тағы басқа) басым. Өзендері балыққа бай.
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |