Энгельберт Дольфус (нем. Engelbert Dollfuß; 4 қазан, 1892 жыл — 25 қазан 1934 жыл ) — австриялық саяси қайраткер, Христиан-әлеуметтік партиясының лидері, кейін Отандық фронттың лидері атанған. Австрияның 1932—1934 жылдардағы канцлері. Путчисттермен өлтірілген.

Өмірбаяны

1892 жылдың 4 қазанында Тексингте, Кіші Австрия жерінде дүниеге келген. Орта мектепті аяқтаған соң діни қызметкер болу мақсатында Вена университетіне түседі. Алдымен теология бағытын меңгергенімен, 1912 жылдан бастап өз бағытын өзгертіп, құқық бағытын таңдайды. Саяси мансабын Кіші Австрияның фермерлік одағынан бастаған.

Бірінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, майданға ерікті түрде баруға ұмтылғанымен, қысқа бойлы болған соң қабылданбайды. Әскерге қайта жазылуға барғанда, қысқа бойлы болуына қарамастан, қабылданады. Біртіндеп капрал шеніне көтеріледі. Италиялық фронтта Тироло аймағының оңтүстігінде шайқасқа түседі. 1916 жылы лейтенант шенін алады.

1927 жылы Кіші Австриядағы ауыл шаруашылық палатасының негізін қалады. 1931 жылы Австрия теміржол желісінің генералды директоры қызметіне кіріседі. Сосын Австрияның үкіметтегі ауыл шаруашылық министрі қызметіне ауысады.

Канцлер Энгельберт Долфус Женевада, 1933 ж.

Дольфус диктатурасы

1932 жылы 13 мамырда Дольфус Австрияның канцлері мен шетелдік істер министрі болып тағайындалады. Австриядағы аншлюстің саясатына белсенді түрде қарсылық көрсетеді, ол саясатты Гитлер жүргізген. Дольфусті итальяндық фашизм қызықтырды, ол өзінің фашисттік Германиямен бақталастығында Италияның қолдауына ие болды. Фашисстердің радикалды ішкі саяси реформалары үшін Дольфуске Б.Муссолини Австрияның тәуелсіздігіне кепіл берді.

1933 жылдың басында Дольфус Австриядағы ұлтшылдардың қызметіне тосқауыл берді. Бенито Муссолини бұны белсенді қадам деп санап, Дольфуске сонымен қатар сол жақ партияларға тиым салуды ұсынды. Ұлтшылдардың саяси толқуларын тоқтату үшін Дольфус парламент шақыртуынан бас тартып, Австрияда авторитарлы режим орнатты.

1929—1933 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыс Австрияға да ықпал етті. Қалалардағы халықтар радикализмге ұшырады және кедейлене түсті.

1934 жылдың 12 ақпанында анархисттер мен социалисттер Линцте қарулы қозғалыс ұйымдастырды. Осы күні Вена және басқа қалалар басып алынған еді.

1934 жылдың 12 ақпанында басшылықтың әскерлері Венаға қарай жол жүрді. Бірақ та атысу басталып, 1000 шақты адам қайтыс болып, көпшілігі жарақат алды. Сол жақтағылардың қозғалысын тоқтатқаннан соң, Дольфус елде жалғыз партия құрды, ол Христиандық-социалды деп аталды, оның мақсаты барлық лояльды австриялықтарды біріктіру болды. 1934 жылдың мамырында католиктік әлеуметтік принциптер негізінде жаңа конституция қабылданды.

Шілделік бүлік. Канцлердің өлтірілуі

Берлин қолдап келген австриялық ұлтшылдар, кең көлемді саботаж бен террордың компаниясын құра бастады. Олар электростанциялар, әкімшілік мекемелер және темір жолдардың барлығын істен шығарды, Дольфустың жақтаушыларын өлтірді. Ертеректе австриядан айдалып кеткен ұлтшылдар Мюнхеннен қашып, Австрияға орала бастады. Ұлтшылдық бүлікке жағдайлар жасалды. Бүліктердің басшылары: Артур Зейсс-Инкварт, Эрнст Кальтенбруннер және Одило Глобочник.

1934 жылдың 25 шілдесінде СС штандарттың 89 бір жарым мүшесі маскировка түрінде австриялық әскерге киініп, федеральды канцелярияға кіріп келді. Дольфус қашпақшы болған кезінде мойынына оқ тиді. Басқыншылар оған медициналық көмек көрсетуге мүмкіндік бермеді. Сонымен қатар билікті ұлтшыл А.Ринтеленге беруін талап етті. Дольфус бұған ″жоқ″ деп жауап бергесін, олар оны тастап кетеді. Ол көп қан жоғалтып, қайтыс болады. Австриямен келісімге отырған Муссолини Бреннерге төрт дивизия жібереді. Гитлерге Австрияны дереу аншлюстеу жоспарынан бас тартуға тура келді.

Дольфус қайтыс болғаннан соң, билік оның орынбасары, дәрігер Курт фон Шушниг қолына көшті. Дольфус сияқты ол да Австрияның тәуелсіздігі жағында болды. Бірақ ол елдің экономикасын қалпына келтіре алмады.

Қызықты фактілер

	Энгельберт Дольфус; нем. Engelbert Dollfuß
Лауазымы
13.05.1932 — 25.07.1934
Президент	Вильгельм Миклас
Ізашары	Карл Буреш
Ізбасары	Курт Шушниг
Өмірбаяны
Партиясы	Христиан-әлеуметтік партиясы(1933)
Білімі	Вена университеті
Діні	католицизм
Дүниеге келуі	4 қазан 1892 ; Тексингталь Австро-Венгрия
Қайтыс болуы	25 қазан 1934 (42 жас); Вена Австрия федеративті республикасы
Жұбайы	Альвин Дольфус
Балалары	Ева Дольфус, Hanna Dollfuss, Rudolf Dollfuss
Шайқасы	Бірінші дүниежүзілік соғыс Италиялық фронт Шілделік бүлік
	өңдеу

• Өзінің кіп-кішкентай бойы үшін (148 сантиметр) Дольфус «Миллиметтерних» атауына ие болды, олай әйгілі австриялық канцлер фон Меттернихті атаған болатын.

• Дольфустың өлтірілуі Бертольт Брехттің «Мүмкін мүлде болмайтын Артуро Уи мансабы» драмасынан көрініс тапты, онда австриялық канцлер Игнатий Дольфит рөлі сомдалды.

Дереккөздер

• ↑ Энциклопедия третьего рейха Составитель Сергей Воропаев, Редактор Альберт Егазаров, Москва «Локид-Миф», 1996, ISBN 5-87214-023-3 ISBN 5-320-00069-3 Статья «Дольфус, Энгельберт»

• ↑ нем. Heimwehr — «Союз защиты Родины» — военизированная организация, существовавшая в Австрии в 1919—1938 годах. Лидер хеймвера вице-канцлер Австрии фон Штаркенберг, соратник Дольфуса