Янцзы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Янцзы
zh/长江
Өзеннің ағысы Нанкиннің тұсында
Өзеннің ағысы Нанкиннің тұсында
Сипаттамасы
Ұзындығы 6300 км
Су алабының
ауданы 		1808500 км²
Су алабы Шығыс-Қытай теңізі
Өзендердің
су алабы 		Янцзы су алабы
Су шығыны 31900 м³/с
Бастауы
 • Орналасқан жері Тибет
Сағасы
 • Орналасқан жері Шығыс-Қытай теңізі
 • Координаттары 31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. / 31.39361; 121.98306 (G) (O) (Я)Координаттар: 31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. / 31.39361; 121.98306 (G) (O) (Я)<sup class="geo-google noprint" title="Карта H-6-Айтылым қатесі: Күтілмеген оператор < базада жоқ"> (T)
Еңістігі 0 м/км
Орналасуы
Ел Қытай

Янцзы, Чаңжиаң (長江|长江, Cháng Jiāng) - "ұзын өзен"[1] кейде "көк өзен" [2] (ағылш. Blue River) немесе "сары өзен"[3] деп еуропалықтар аударады– Еуразия құрлығындағы ең ұзын және мол сулы өзен, Қытай жерінде[4]. .

Географиялық сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұзындығы 5800 км, су жиналатын алабының аумағы 1808,5 мың км2.

Бастауын Тибет таулы қыратының орталық бөлігіндегі 5500 метр биіктіктегі Тангла және Кукушили жоталарындағы мұздықтардан алып, Шығыс Қытай теңізіне атырау жасап (ауданы 80 мың км2) құяды.

Янцзы аңғар, арна және ағын ерекшеліктеріне қарай 3 бөлікке бөлінеді:

  • жоғарғы ағысы – бастауынан Ибинь қаласына дейін (2700 км),
  • орта ағысы – Ичан қаласына дейін (1020 км)
  • төмен ағысы – атырауына дейін (2080 км).

Жоғары ағысында терең, тар шатқалмен су құлама жасап ағады, еңісі 5 мың метрден асады.

Орта ағысы қырқалы Сычуань қазаншұңқыры және қатпарлы жоталар үстімен өтеді, еңісі 251 метр, орташа ені 300 – 600 метр, шатқалдардағы тереңдігі 80 – 110 мтр, ағыс жылдамдығы 5 – 7 м/с.

Төмен ағысы аллювийлік Цзянхань және Солтүстік Қытай жазығының оңтүстік бөлігімен ағады. Еңісі 80 метр, орташа ені 600 метрден 2 км-ге дейін, ағыс жылдамдығы 1 м/с. Ірі салалары Ялунцзян, Миньцзян, Цзялинцзян, Ханьшуй (Цзюйхэ). Оң жақ жағалауындағы Дунтинху, Поянху көлдері өзеннің су ағысын реттеп отырады. Орташа су ағымы 34 мың м3/с; су режимі муссондық; жазда су деңгейінің ауытқу шегі жазық бөлігінде 10 метрге дейін көтеріледі. Янцзы және оның салаларында су тасқынынан қорғану үшін ұзындығы 2,7 мың км-дей көтерме бөгеттер (дамбылар) тұрғызылған. Өзеннің тек жоғары бөлігі ғана қатады, 2850 км бойы кеме жүзеді. Төмен бөлігі Ұлы каналмен жалғастырылған. Теңіз суының көтерілуі сағасынан 700 км-ге дейін таралады. Янцзы жыл сайын 280 – 300 миллион тонна тасындылар мен тосқындарды шайып әкетеді. Егістік (негізінен күріш алабы) суаруға пайдаланылады. Янцзы – Қытайдың басты су магистралі. Алабындағы су жолының жалпы ұзындығы 17 мың км. Өзен бойында Нанкин, Ухань, Чунцин, Чэнду, т.б. өнеркәсіп орталықтары, атырауында Шанхай қаласы орналасқан[5][6]. .[7]

Тармақтары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Янцзы тармағында 700 өзен бар. Ең ірілері:

Орта айлық су шығыны (64 жылдың мәліметтері бойынша)[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Янцзы өзеніндегі ірі қалалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Янцзы Нанкин қаласының тұсында Таңгула мұздықтары өзен қайнар көзі болып табылады

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Schuessler, Axel (2006), ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Abc Chinese Dictionary Series, University of Hawaii Press, p. 306, ISBN 0824829751, http://books.google.com/books?id=nIvqAC7FNBQC&pg=PA306 
  2. ↑ Янцзы в БСЭ
  3. ↑ Room, Adrian (2003), [http://books.google.com/books?id=PzIer-wYbnQC&pg=PA395 Placenames of the world: origins and meanings of the names for over 5000 natural features, countries, capitals, territories, cities, and historic sites Edition reprint, illustrated], McFarland, ISBN 0786418141, http://books.google.com/books?id=PzIer-wYbnQC&pg=PA395 
  4. ↑ (қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)  (қыт.)(қолжетпейтін сілтеме) Accessed 2010-09-10
  5. ↑ Three Gorges Dam, China : Image of the Day. earthobservatory.nasa.gov. Тексерілді, 3 қараша 2009.
  6. ↑ International Rivers, Three Gorges Dam profile Мұрағатталған 20 сәуірдің 2009 жылы., Accessed тамыз 3, 2009
  7. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Янцзы&oldid=3240867» бетінен алынған