Қалаққанат

Бұрынғы конвертоплан

Алғашқы автожирлер

Құрамдас ұшу аппараттарының бойына тікұшақтар мен ұшақтардың қасиеттері біріктірілген. Мұндай апараттардың алғашқысы автожир болды. Автожир – көтергіш күшті қанаты емес, жеткші қалағы тудыратын ұшақ. Тұңғыш автожирлерді 1920 – шы жылдарда испаниялық Сиерва жасады.Н.И. Камов пен Н.К. Скрижинский құрастырған кеңестік бірнеше автожирлере Ұлы Отан соғысының бастапқы кезеңіне де қатысқан. Бір өкініштісі, автожирдің ұшақпен салыстырғында артықшылықтары көп болған жоқ, жылдамдық пене жүк көтергіштік жағынан көп төмен болды. Тік ұшақ жасаушылардың жетістіктері ақыр – аяғында автожирді қажетсіз етіп тастады.

Қазіргі заманғы конвертоплан

Тікұшақ

Тікұшақтың басты артықшылығы – тігінен көтерілу және қону мүмкіндігі. Басты кемшілігі – ұшу жылдамдығының аздығы. Тікұшақтың жылдамдығын тым құрығанда поршенеьді ұшақтың дееңгейіне ежеткізуге инженерлер ондаған жылдар бойы күш салды. Тікұшақтарға қосымша реактивтік немесе поршеньдік қозғалтқыштарды орнатты, алайда негізгі мәселе тікұшақтың жылдамдығын арттыру емес екен. Қиындық еңе алдымене жетекші винттің қалақтарына байланысты болып шықты. Тікұшақтың жылдамдығы шамамене сағатына 350 км болған кезде қалақтардағы ауа ағыны дыбыс жылдамдығына дейін күшейееді, ал бұл аппараттың жобалануына мүлде ебасқа қырынан келуді аталап етеді. Қосымша қозғалтқыштарды бар будан тікұшақтарды жасау әрекеттері әзірге сәтті бола қойған жоқ. Қазіргі уақытта АҚШ – та және Батыс Еуропада дайындалған будан тікұшақтардың жаңа буыны сынақтан өтуде.

Конвертоплан

Ұшақтан тікұшақ күрделі, ал тікұшақтан конвертоплан күрделі, тек құрылымы жағынан емес. Конвертопланды ауыспалы режимдерде – әуеге көтерілуден ұшуға және ұшудан қоніға бет алғанда басқару оңайға соқпайды. Конвертопланның қалақтары – бұрылмалы. Көтерілгенде және қонғанда қалақтары тік орналасады да, ең алдымен көтергіш күш тудырады. Ұшу кеезінде қалақтардың осьтері көлденеең орналасады – қалақтар кәдімгі ұшақтың қалақтары сияқты “жұмыс істейді”, ал қанаттары көтергіш күшті тудырады. Ұзақ жылдар ішінде конвертопландардың қалақтарымен және мотогондолдарымен бірге қанаты да бұрылады, ал кейбіреуеінің мотогондолдары ғана бұрылады. Қалақтары өзгеше. Диаметрі жағынан олар тікұшақ пен ұшақтың қалақтарының аралығында тұр. Тікұшаққа диаметрі үлкеен қалақ керек, ал ұшаққа үлкен қалақтың қажеті жоқ. Америкалықтар әлеемдегі бірінші сериялық V – 22 “Оспри” конвертопланын дайындауға отыз жылын жұмсады. XXI ғ. басында “Оспри” АҚШ теңіз жаяу әскері корпусы мен әскери теңіз күштерін қаруландыруға қабылданды, бірақ олар қазірдің өзінде ұрысқа толық жарамды емес.

Қазіргі автожирлер

Қызықты деректер

“Оспри” тәрізді аппаратты жобалау жұмысы М.Л. Миль атындағы конструкторлық бюрода жүргізілді Алғашқы ұшатын үлгілерді жасау 1986 – 1995 жылдарға жоспарланды, бірақ 1990 – шы жылдардың басында Ми – 30 жобасы бойынша жұмыстар тоқтатылды.

Дерек көздер

• https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D1%80
• Техника,"Балалар энциклопедиясы Росмэн",Мәскеу 2012,ISBN 978-5-353-06042-0,УДК 087.5,ББК 92