Қалдыбай Қосаяқұлы

Қалдыбай Қосаяқұлы (т.ж.б. - 22.11.1837, Қарақұдық) - батыр, старшын. 1936 ж. Исатай мен Махамбет бастаған шаруалар көтерілісіне ауылымен, Иманбай, Смағүл, Қабыланбай, Жапалақ, Қали атты үлдарымен бірге қатысып, ерлікпен шайқасады. Тегі — ысық руының Қараораз атасынан. Оны замандастары өшіктіргеннен өш алуға тайынбайтын өжеттігіне, көзсіз батырлығына бола «қызыл көз Қалдыбай» деп атаған. Ол Исатайдың тапсырмасымен Жәңгір ханды жақтаушы рубасыларының — Балқы бидің, Төлеген Тыныштықұлығп.щ, өз ағайыны Бекей бай Андақожаұлының ауылдарын ойсырата шапқан. Өзі Тастөбе соғысында тосқауылға қойынған зеңбірек оғынан мерт болған. Осы ұрыс туралы Махамбет

«Зеңбірек боздап ұшқан соң,

Исатай батыр жөнелді-ау,

Жөнелмей батыр неғылсын:

Ерсары мен Қалдыбай,

Ажал оғы тап келіп,

Екі арыстан тең өлді-ау»

деп толғаған. Қалдыбайдың үлдары да көтеріліске бастан-аяқ қатысып, тендесі жоқ ерлік көрсегкен. Әсіресе Тастөбе маңындағы шайқаста Трофимов отрядының қолына түскен Қабыланбай Қосаяқұлының жойқын күш-қайраты мен жүрек жүтқан батырлығы туралы жазалаушы әскер басшысы, подполковник Гекенің өзі:

«бұл жерде сым темір жоқ, ал арқан Қабыланбай үшін түк те еместігін ескеріп, өздеріңнен қатынас қағаз жеткізген 10 адамға хорунжий Ереминнің 28 адамын қосып беріп, 8 желтоқсанда оны Орал қаласына жөнелтеміз»

деп жазған. Үрыста жараланын қолға түскен оның бауырлары Смағүл, Жапалақ, Қали да Орал қ-ндағы әскери сот шешімімен 1000 дүре соғылып, ауыр жаза тартқан соң Сібірге жер аударылған. Бірақ 1838 ж. шілде айында Смағұл Бузулук уезі Сорочинск ст-сының түбінде, ал Жапалақ пен Қали Самар қның маңындағы Ақкөл с-нда күзетшіні үрып жығып, айдаудан қашып кеткен. Ал одан кейінгі тағцыры белгісіз. Қалдыбайдың тағы бір ұлы, ысықтың Айдар бөліміне сгаршын болған Иманбай ғана жазалаушы отрядтың қуғынынан аман құтылып, Жайықтың «Бұхара бетіне» өтіп, ысық ауылдарын Исатайды қолдауға, көтерілісті жалғастыруға үндеген. Сібір каторгаларының біріне жер аударылған, сонан кайтып оралмаған.