Қандай қызда ләззат бар жан татпаған?

Абайдың 1884 ж. жазған өлеңі. Көлемі 18 жол. Өлеңнің негізгі тақырыбы - жастық шақтың бітім-болмысы. Ақын қыз бен жігіттің сүйіспеншілік сезіміне қатысты мінез-құлық өзгерістерін шыншылдықпен кескіндеген. Өлең іштей екі бөлімнен тұрады. Әуелі «Қандай қызда ләззат бар жан татпаған, сұлуы бұл заманның тек жатпаған»деп күмән туғызып, одан әрі бұл күнәні «Кейбірі жайдары, ашық боламын деп, орынсыз адамдармен жыртақтаған» деген жолдармен қоюлата түскенмен, ақын мүсіндеген қыз бейнесін ұнамсыз кейіпкер ретінде қабылдауға болмайды. «Он сегіз, он тоғызға толып, алмасы қол батпайтын екпеге айналған ару бәрібір жайдақ, жеңілтек емес, жұрт мақтаған жігітті жақтайтын ару. Енді Абай таныстырған жігіттерге келсек, олардың кейбірі «бойына майдалықпен сыр сақтаған» көргенді болмаса, кейбірі «қолы жетпес нәрсеге тыртақтаған» арсыздар. Абай «орынды іске жүріп, ой таппаған, не болмаса жұмыс қып, мал бақпаған» жігіттерде қасиет жоқтығын қадай айтып, ондайлардан халықты сақтандырады. Жалпы өлең түйіні 19 ғ-дың 80 жылдарындағы қазақ тұрмысына ғана емес, біздің бүгінгі өмірімізге детен жақын, тәлімдік маңызы зор. Өлеңнің сыртқы құрылысы да жұмыр, мазмұнына сай. Шығарманың 1- және 4-шумақтары дәстүрлі 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған да, 2- және 3-шумақтары бірі 6 жол, бірі 4 жол болып түзіліп, шалыс ұйқасқа құрылған. Өлең алғашқы рет 1909 ж. Санкт- Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Өлеңнің басылымдарында аздаған текстологиялық өзгерістер кездеседі. 1939 жылғы басылымында туындының 14-жолы Мүрсейіттің 1907, 1910 жылғы қолжазбалары негізінде «Не болмаса жұмыс қып мал таппаған» болып алынса, кейінгі басылымдарында Мүрсейіттің 1905 жылғы қолжазбасы мен 1909 жылғы жинақ бойынша «Не болмаса жұмыс қып мал бақпаған»депберілген. 1954, 1957, 1977 жылғы жинақтардағы «Кей жігіт мақтан үшін қылық қылмай, бойына майдалық пен сыр сақтаған»деген жолдар 1939,1945жылғыб асылымдарда жоқ. Ақын шығармаларының негізгі басылымдары саналатын 1933, 1945, 1957, 1961жылғы жинақтарда бұл туынды «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы...» өлеңінің жалғасы ретінде берілген. Ал 1977 жылғы басылымда жеке шығарма ретінде ұсынылған. Өлең ағылшын, башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, татар, тәжік, түрікмен, ұйғыр тілдеріне аударылған.