Қаракөл шаруашылығы

Қаракөл шаруашылығы – қой шаруашылығының қаракөл қойын өсіретін саласы.

Қаракөл шаруашылығы 1928 ж. Оңтүстік Қазақстан өңірінде «Шымқорған» кеңшарын құрудан басталды. 1941 жылға дейін қаракөл қойын өсіретін 13 кеңшар құрылды. 1941 – 51 ж. 20 кеңшар ұйымдастырылды. 1951 – 60 ж. 25 кеңшар құрылып, 1959 ж. Қазақстан бойынша 1 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалды. 1960 – 80 ж. Қазақстанның Оңтүстік және Батыс өңірінің көптеген ұжымшарлары қаракөл қойын өсіруге бағытталып, Гурьев (қазіргі Атырау), Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарында жаңадан 84 арнайы кеңшарлар құрылды. 1990 ж. қаракөл қойын өсіруге арналған шаруашылықтар саны 150-ден асып, жылына 2 млн. дана қаракөл елтірісі дайындалып, қаракөл қойының басы 6 млн. 200 мыңға жетті.

Қазақстанның Қаракөл шаруашылығының өркендеуін 5 кезеңге бөлуге болады:

1. Бірінші кезең 1920 – 30 ж. Қазақстанда алғашқы мамандандырылған арнайы Қаракөл шаруашылығын құру жүргізілді.
2. Екінші кезең 1930 – 40 ж. Қазақстанның шөл және шөлейт жайылымдарын тиімді пайдалану мақсатында арнайы қаракөл шаруашылықтары ұйымдастырылды.
3. Үшінші кезең 1960 – 90 ж. – Қаракөл шаруашылығының өркендеу кезеңі. Қаракөл шаруашылығының бас басқармасы құрылып, 6 облыстың ауыл шаруашылық басқармаларында Қаракөл шаруашылық бөлімдері ашылды. Қазақ қаракөл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтыты мен Қазақ ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғылыми-зерттеу институтының ғылми қызметкерлері қаракөл елтірісін өндіру процестерін жан-жақты зерттеп, соның нәтижесінде қаракөлше қозының терісін сыпыру конвеерлік жүйеге қойылды. Дербес асыл тұқымды мал қоры жинақталып мемлекеттік асыл тұқымды шаруашылықтар құрылды. Өсірілетін жеріне бейімделген, жоғары сапалы өнім беруге бағытталған 14 жаңа зауыттық типті мал түрі бекітіліп, дүние жүзінде теңдесі жоқ атыраулық құйрықты елтірі – ет, май өнімдерін өндіретін қой тұқымы шығарылды (1974 – 98).
4. Төртінші кезең 1990 – 98 ж. Қаракөл шаруашылығында ондаған жылдар бойы жүргізілген сұрыптау, асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде пайда болған асыл тұқымды мал басы күрт төмендеді.
5. Бесінші кезең 1999 жылдан басталады. Кейінгі жылдары қаракөл қойының саны жылдан-жылға көбеюде. Қазақстан ғалымдары мен мамандарының көп жылдар бойы, арнайы бағытта жүргізген мал тұқымын асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде Жамбыл облысында қара түсті қаракөл қойының түгіскендік зауыттық, көк түсті қаракөл қойының таластық типтері мемлекеттік сынақтан өтті. Бұхарлық сұр түсті қаракөл қой тобы Түркістан облысы «Сүткент» асыл тұқымды зауытында, «Шардара» асыл тұқымды шаруашылығында және Батыс Қазақстан облысы «Тайпақ» асыл тұқымды шаруашылығында шығарылды. 1995 – 2000 ж. қаракөл қойының қарақалпақ сұры шамшырақ реңді әлімтаулық зауыттық типі, «Байырқұм» асыл тұқымды зауытында – бұхарлық сұр зауыттық типі, «Темір» асыл тұқымды зауытында сырдариялық зауыттық типі, қола реңді сұрхандария сұрының тартоғайлық зауыттық типі, қара түсті қаракөл қойының өсімтал қожатоғайлық типі, созақтық жакеттік типі бекітілді.