Қара сұлы
| Қара сұлы | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||
| Avena fatua L. |
Қара сұлы[1] (лат. Avena fatua) – астық тұқымдасының сұлы туысына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік.
Ботаникалық сипаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Биіктігі 120 см-дей, сабағы тік, жапырағы ұзын, таспа тәрізді, 2-3 гүлден топталып өседі.
- Гүлшоғыры - сыпыртқы.
- Тұқымы арқылы өсіп-өнеді. Маусым-шілде айларында гүлдеп, жемісі піседі.
- Дәнегі піскен кезде тез төгіледі. Бір түп өсімдікте 600-дей дәнек болады.
Өсетін жері мен таралу аймағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанның барлық жерлерінде тараған, тек тәлімі жерлерде өспейді. Қазақстанның солтүстік аудандары үшін ең зиянды арамшөптің бірі. Көк майса кезінде малға жақсы пішен.
Егістікке зиянды әсері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қара сұлы - тамыры тереңге кететін арамшөп. Жаздық дақыл егістігінде қалың өседі, егістіктің топырағын кептіреді. Астықтың сапасын төмендетеді.
Қара сұлы сұлыға өте ұқсас. Егер егілген ақ сұлыны жөндеп күтпесе, ол қара сұлыға - арамшөпке айналып кетеді. Ақ сұлы сабағының шашағындағы ақ сұлы дәндерінің ішінен қара сұлы дәнін де табуға болады. Қара сұлы мен ақ сұлының бір-бірінен негізгі айырмашылығы - жемістерінің (дәндерінің) құрылысында. Ақ сұлы дәнінің қабыршақтары жұмсақ, дәндері ірі, қоректік заттар көп; орып және басып алғанша дәндері сабағының басынан өз бетінше түспейді және төгілмейді. Қара сұлы дәнінің - қабыршағы тығыз және қара-қошқыл болады, пісісімен дәндері сабағынан төгіліп түседі. Қабыршақтарының бірінде, бетегенікі сияқты, ширатылған қылтығы болады. Ылғал тигенде қылтық жазылып кетеді, кепкен кезде қайтадан ширатылады. Қылтығы біресе - ширатылып, біресе - жазылып кетудің арқасында қара сұлының жемісі жорғалап жүріп, жер бетіне тарала бастайды. Егер столдың үстіне бір шымшым қара сұлы төгіп, үстіне азырақ су себетін болса, олар жан-жаққа қарай, ширатыла баяу қозғалып, бет-бетімен кетеді.[2]
Күрес шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Егістікке зиянды әсеріне қарсы күрес:
- тұқымды тазарту;
- жерді сыдыра және терең жырту;
- ауыспалы егіс жүйесін дұрыс орындау;
- гербицидтерді қолдану.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5
- ↑ Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлары. Б. Муханов, Т.Мұсақұлов, Н. Суворов. Қазақтың Мемлекеттік оқу-педагогикалық баспасы, Алматы. 1963