Қарттарда көрудің өзгеруі
Қарттық жаста көру мүшелерінің үдемелі өзгерістері қартаюдың жалпы биологиялық үдерістеріне байланысты болады. Олардың қарқындылығына жеке анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері, циркуляторлық және тіндік гипоксия айқындылығы, бейімделушілік мүмкіндіктерінің төмендеуі, қанайналымның аутореттеу жүйелері (торлы қабық, көру жүйкесі) мен антиоксиданттық үдерістердің әлсіреуі әсер етеді. Жасушалардың функционалдық белсенділігі төмендеп, апоптозис үдерісі күшейеді.[1]
Егде және қарттық жаста көру қызметі біртіндеп төмендейді: көру өткірлігі, жарықтық, контрастілік және түстік сезімталдық төмендейді. Асқынбаған жағдайда бұл өзгерістер өмір сүру және еңбек ету сапасына айтарлықтай әсер етпейді. Кең ауқымды жастық өзгерістер аккомодацияның бұзылуына тән болып келеді. Аккомодацияның әлсіреуі көзбұршақтағы эластикалық қасиеттің және цилиарлы бұлшықеттегі инволюциялық – жастық үдерістерге тәуелді болады. Рефракциясы жоғары адамдар 40-45 жасқа келгенде көру жұмысын орындау (пресбиопия) үшін көзілдірік киюіне тура келеді.
Мөлдірқабықтың өзгеруі. Мөлдірқабық қартайғанда өзінің құрылымы мен мөлдірлігін сақтайды, бірақ оның анықтығы төмендейді, эпителийлік жасушаның ісінуі нәтижесінде ол күңгірттенеді. Мөлдірқабықтың жасқа сай өзгерістерінің ең айқын көрінісі оның шеткері беткейінде қалыңдығы 1 мм-ге дейінгі сары сақина (arcus senilis) болып табылады. Қарттық доғаның түзілуі мөлдірқабық тініндегі липоидты жасушалардың жинақталуымен байланысты болады.
Нұрқабықтың өзгеруі. Нұрқабықтағы кәрілік өзгерістері әсіресе оның шеткері беткейінде айқын байқалады. Олар нұрқабықтың бұлыңғырлануы, оның диспигментациясы, майда кисталардың түзілуі ретінде айқындалады. Сирек жағдайда кеңістігі тұтқыр гиалурон қышқылымен толатын, нұрқабықтың төменгі және жоғарғы самай бөлігінің екі жапырақшаға ыдырауымен жүретін, кәрілік ретиношизис туындайды. Қантамырлардың асқынбаған жағдайларындағы өзгерістеріне оның қабығының жуандауы, артериолалар мен венулалар саңылауының тарылуы және олардың тіктелуі жатады.
Шыны тәрізді дененің инволютивті-жастық өзгерістеріне оның гистерезисі, бұлыңғырлануы және ажырауы жатады. Гистерезис өлшемдері біртіндеп ұлғаятын және бір-бірімен бірігетін, сұйықтыққа толы тұтқыр гель тәрізді қуыстардың түзілуімен жүреді. Шыны тәрізді дененің бұлыңғырлануы талшықты құрылымның іріленуіне, олардың қозғалғыштығының жоғарылауына немесе жіп тәрізді деструкцияға байланысты болуы және де ол көз алдындағы «шыбындар», «жіптер», «дақтар» болып көрінуі мүмкін.
Көзбұршақтың өзгеруі. Адамның бүкіл өмір бойында жаңа көзбұршақтық талшықтардың түзілуі нәтижесінде көзбұршақ өсіп отырады. Жас келе, көзбұршақтың қалыңдығы үлкейсе, сонымен бірге – орталық бөлігінде тығыз ядро түзіледі. Қартайған сайын көзбұршақ капсуласының цинн байламдарының шыны тәрізді денемен байланысы әлсірейді. Көзбұршақтың қалындығының ұлғаюы алдыңғы камера тереңдігінің төмендеуіне, оның бұрыштарының тарылуына және нұрқабықтың көзбұршақ капсуласына тығыз жанасуына алып келеді. Бұл өзгерістер біріншілік жабықбұрышты глаукоманың туындауына себепші болуы мүмкін.
Көз қосалқыларына қабақтар, конъюнктива және жас бөлу мүшелері жатады. Терінің қартаюы салдарынан қабақтар жұқарады, серпімділігін жоғалтады, әжімдер байқалады, жоғарғы қабақтың терісі салбырап түседі, холестериннен тұратын (ксантелазмалар) сарғыш дақтар да байқалуы мүмкін. Көз саңылауы бұлшықеттің төмендеуі және леватордың әлсіреуінен жоғарғы қабақтың аздап түсуіне байланысты тарылады. Тері мен бұлшықеттің былжырауынан төменгі қабақ көз алмасуына толық жабыса алмайды да, конъюнктивальды қапшықтан шығатын көз жасының бөлінуін бұзады, нәтижесінде жас ағудың себебі болып табылады. Көз алмасы мен қабақ конъюнктивасы жұқарып, онда әктену мен гиалинді қалдықтар байқалуы мүмкін. Конъюнктиваның гиалинді түзілісі мөлдір қабығының ішкі қырындағы ісік тәріздес түзіліспен (пингвекула) бірге жүреді. Негізгі және қосымша көз жасы бездеріндегі атрофиялық үдерістер, сонымен бірге конъюнктивадағы бокал тәрізді жасушалардағы жас өндірілуінің төмендеуі нәтижесінде оның құрамы өзгереді және тұрақты прекорнеалды қабат түзу қабілеті төмендейді. Егер бұл үдерістер айқын болса, онда көз бұлдырауы, көзді ашып-жұмғаннан кейін басылатын көздің құрғауы мен бөгде заттың тұруы, көзбен жұмыс істеген кезде көздің тез талуы, конъюнктивалардың гиперемиясы, прекорнеалды қабаттың толық емес және тез бұзылуымен сипатталатын «құрғақ көз» синдромы туындайды. Бұл белгілерді жою үшін «жасанды көз жасын» тағайындайды, ол прекорнеалды көз жасы қабатының буланып жойылуының алдын алатын, негізгі компоненті полимерден (жиі поливинилді спирт) тұрады.[1]