Қаршадай

Қаршадай. Халық арасына жайылған қазіргі түсінік бойынша — тұлғасы кіші, көзге қораш мағынаны иеленіп, «қаршадай бала», «қаршадайынан» сияқты сөз тіркесі мен жеке сөз қалпында жиі қолданылады. Сөз тәркінін іздестіруде мынадай дерекке кездесеміз. Л.3.Будаговтың сөздігінде — Бамбери мәліметіне сүйене отырып, «карчэ» деген тұлғаға сұңқардың кішірек қара түсті тұқымы деген түсінік аламыз. Мұның өзі біздің шамалауымызша, қазіргі қазақ тіліндегі «қаршыға» тұлғасының ертедегі қалпы болса керек. Қаршыға сұңқар тектес құсқа жататынын түсіндіру артық. Дегенмен ойымыздың дұрыстығын басқа бір түркі тілі дерегімен дәлелдей кеткен орынды. Тува тілінде бізде «сұңқар» (сокол) атауындағы құсты «хартыға» деп те атайды. Бұл оның сұңқармен тектестігінің айғағы. Қазіргі «қаршыға» ертедегі түркі тайпаларында «карчэ» тұлғасында айтылуы ғажап емес. Өзінің тұрқы сұңқарға қарағанда кіші болса, атауы «карчэ» делінсе, осы тұлғаға ұқсату нәтижесінде -дай қосымшасының көмегімен «карчэ — дей», одан әрі біздің тіліміздегі «қаршадай» теңеуі туған деп топшылаймыз.