Қатысушы:Сарсенбай Алпамыс Жайлаубайұлы/зертхана

Паника

Паника, яғни дүрбелең - бұл кенеттен қорқыныш сезімі, соншалықты күшті, ол логикалық ойлауды басады. Үрей адамдарда болуы мүмкін немесе үлкен топтарда жаппай үрей ретінде көрінуі мүмкін.

Этимология

«Паника» сөзі ежелгі грек тілінен шыққан және мифология бойынша бақташылардың, ормандар мен жайылымдардың құдайы болған Пан құдайына деген құрмет. Гректер оны орманда труба ойнап, бейбіт жолмен жиі серуендейді деп сенген, бірақ түс кезінде ұйықтағаннан кейін кездейсоқ оянғанда ол қатты айқай шығарып, одан отар шашырап кеткен. Сондықтан грек авторлары паникос сөзін құрып, «кенеттен қорқыныш», ол орыстың «паника» сөзіне негіз болды . Грек термині толық қорқыныш сезімін білдіреді және ол кенеттен пайда болаып, көбінесе Құдайдың қатысуымен түсіндіріледі .

Психология

Психологияда дүрбелең бұзылыс ретінде анықталады және биологиялық, психологиялық факторлармен және олар өзара тығыз байланысты. Бір деректерде - "дүрбелең дегеніміз - адамдардың қалыпты физикалық сезімдерді апатты жолмен түсіндірудегі ерекше психологиялық осалдығы" деп те айтылған. Леонард Дж. Шмидт пен Брук Уорнер «сол қорқынышты, терең эмоцияны біздің ойымыздан басқа шекарада елестетудің өзі де уайым еді» деп сипаттайды  

Дүрбелең туындағанда адамның бойында қатты қорқыныш пен жаман ойлар пайда болады, бұл үрейдің себептеріне байланысты.

Дүрбелең әлеуметтік психологияда жұқпалы болып саналады, өйткені ол көптеген адамдарға таралуы мүмкін, нәтижесінде зардап шеккендер қисынсыз әрекет етеді деп күтілуде. Психологтар бұл дүрбелең оқиғаның әртүрлі түрлерін біршама өзгеше сипаттамалармен ажыратады, оған жаппай истерика, жаппай психоз, жаппай дүрбелең және әлеуметтік инфекция жатады .

Паникаға әсер ететін теориялық емдеу Нил Смелзердің ұжымдық мінез-құлық теориясында қамтылған. Дүрбелеңді басқару ғылымы әлемнің Қарулы Күштері мен төтенше жағдайлар қызметтерінде маңызды практикалық қолданбаларды тапты.

Тарихта

Ежелгі адамдар жануарларды, әсіресе күйіс қайыратын жануарларды аулау кезінде "жаппай дүрбелеңді" техника ретінде қолданған. Ерекше қатты дыбыстарға немесе бейтаныс көрнекіліктерге реакция жасайтын табындар жартастарға қарай бағытталғанда, олар бұрышта тұрған кезде өліп секіретін болған.

Адамдар дүрбелеңге жиі ұшырайды және бұл көбінесе жұқпалы болып саналады. Бір адам дүрбелеңде оны жақын маңдағы басқа адамдарға оңай таратады, көп ұзамай бүкіл топ ақылға қонымсыз әрекет ете бастайды. Сонымен қатар, адамдар өздерінің және басқалардың дүрбелең шабуылдарын болдырмауға немесе басқаруға қабілетті. Есірткіні заңсыз пайдалану, темекі шегу және марихуана шегу түріндегі заттарды теріс пайдалану да дүрбелең шабуылдарымен байланысты екендігі дәлелденді.

Сәулетшілер мен қала жоспарлаушылар адамдарды жобалау және жоспарлау кезінде табындардың мінез-құлқын ескеруге тырысады, көбінесе имитацияны қолдана отырып, адамдарды қауіпсіз жерге апарудың және штамптың алдын-алудың ең жақсы әдісін анықтайды. Ең тиімді әдістер көбінесе интуитивті емес. Есікке шығудың алдында дәл есептелген қашықтықта орналасқан биік баған немесе бағандар үлкен бөлмені эвакуациялауды тездете алады.

Өлім дүрбелеңінің жоғары деңгейде жарияланған көптеген оқиғалары бұқаралық іс-шаралар кезінде орын алды. Сауд Арабиясы билігі жыл сайын орта есеппен 250 қажыны өлтіретін жиі жиналатын адамдарды жою мақсатында Меккенің орналасуын кеңінен өзгертті. Футбол стадиондары адам өліміне асығып, дүрбелеңге түскендерін көрді. Мысалы, 1985 жылы Бельгиядағы Хейсел стадионында 600-ден астам адам қаза тапты, соның ішінде 39 адам қайтыс болды немесе 1989 жылы Англияның Шеффилд қаласындағы Хиллсборо стадионында 96 адам тапталып өлді.