Қатысушы:Хамитова Камиля/зертхана
Одиссей[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Одиссейдің шығу тегі және тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Одиссей (көне грекше: Ὀδυσσεύς; латынша: Ulixes) – ақылдылығымен және айлакерлігімен ерекшеленетін грек мифологиясының кейіпкері, Итака патшасы, Лаэрттің ұлы және Автоликтің немересі. Нақтырақ айтсақ, әкесі Лаэрт пен анасы Антиклея Зевстен шыққан деген түсінік бар, сондықтан көптеген зерттеушілер Одиссейді Зевстің ұрпағы ретінде санайды. Дегенмен Одиссейдің шығу тегі белгілі болса да, оның жастық шағы туралы мәліметті Гомердің бірнеше үзінді хабарламаларынан ғана зерттеп тануға болады. Бізге жеткен деректерге байланысты ешбір себепсіз бір сәтте әкесі Лаэрт патшалық билікті Одиссейге сеніп тапсырады да, биліктің ауысуы Троян соғысының бастауына дейін өтеді. Сол себепті Одиссей Итака патшасы ретінде Трояндық соғысқа қатысуға мәжбүр болып, соғыстың барысында жауын Паламедті өлтіреді. Мифтің бір нұсқасы бойынша, Трояны ағаш атпен қалай жаулап алуды ойлап тапқан дәл осы Одиссей болатын. Өкінішке орай, соғыс аяқталғаннан кейін оның үйге сапары Посейдонның ашуы мен түрлі қателіктерге байланысты он жылға созылады. Ол осы сапарында Полифем атты бір көзді дәу мен саяхатшыларды шошқаларға айналдыратын сиқыршы Киркамен кездеседі. Сонымен қатар ол Скилла мен Харибда құбыжықтарының арасында өтіп, сирена әндерін естігеннен кейін тірі қалуға мүмкіндік табады. Сондай-ақ жер асты өлі жандар патшалығына түсіп, тірі әлемге оралады. Дәлірек айтқанда, ол жеті жыл бойы Калипсо жұмақ аралындағы үйді сағына жүріп, тек құдайлардың араласуының арқасында жолды жалғастыра алады. Ақырында Феактар елінде біраз жүріп, Одиссей өзінің отанына және оны күтіп отырған адал әйелі Пенелопа мен ұлы Телемахқа оралады. Ал туған жеріне оралған кезде, ол Пенелопаны аңдып жүрген құтырған бозбалаларды тоқтатады да, Эпирге қуылады. Одиссейдің өліміне байланысты мифтің бір нұсқасы бойынша, ол Итакада өзінің ұлы Телегонның қолынан қаза табады. Ал басқа нұсқаларға сүйенсек, Одиссей Эпируста, Этрурдияда немесе Этолияда өз ажалынан қайтыс болады.
Одиссейдің әлем әдебиетіне және мәдениетіне тигізген үлесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Одиссей “Илиада” кейіпкерлерінің біріне және ұзақ уақыт бойы отанға оралу туралы баяндайтын Гомердің “Одиссея” поэмасының басты кейіпкеріне айналады. Атап айтқанда, “Одиссея” эпосында ол барлық қауіп-қатерлерді өзінің ақыл-ойы мен шыдамдылығының арқасында жеңеді. Сонымен бірге Одиссей бірқатар циклдік өлеңдерде, грек және рим трагедияларында әрекет етеді (сақталғандардың ішінде: Софоклдың “Филоктет” және “Аякс”, Еврипидтің “Гекуба”, Сенектің “Троянкалар” атты поэмалары). Сондай-ақ ол антикалық бейнелеу өнеріндегі танымал кейіпкерінің біріне де айналады. Алайда Одиссейге деген қызығушылық біраз уақыт бойы ұмытылғаннан кейін, Еуропаның жаңа мәдени заманының басында, яғни XVI ғасырда, Гомердің өлеңдері қайта оқыла бастаған кезде, жандана түсті. Осыған байланысты Итака патшасын Дантенің “Құдіретті комедиясынан” бастап, ХХІ ғасырдың басындағы ғылыми-фантастикалық романдарға дейінгі көптеген әдеби шығармаларда және бірталай көркем фильмдерде кездестіруге болады. Тіпті атақты ағылшын жазушысы Джеймс Джойстың “Улисс” романы Одиссея поэмасына негізделеді деген тұжырым бар. Уақыт өте келе, “одиссея” сөзі жалпы есім ретінде әртүрлі қиындықтар мен тағдырдың тауқыметіне толы ұзақ сапарды атау үшін пайдаланылатын болды.