Қатысушы:Baknur.amangeldi/зертхана
Табиғи индикатор[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Индикатор (ағыл. Indicate – көрсету, бағдар беру) - қосылыстың ортасына байланысты түсін өзгертетін заттар. Индикаторлар арқылы қосылыстың ортасын анықтайды.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алғашқы индикаторларды 17 ғасырда ағылшындық химик әрі физик Роберт Бойль анықтаған. Тіршіліктің қалай пайда болғаны туралы білу үшін Бойль мыңдаған тәжірибелер жасаған. Индикаторлардың анықталуы да осы тәжірибелердің бірі болып табылады. Зертханада шамдар жағылып тұрды. Ретортте бірдеңе қайнап жатты. Сол кезде зертханаға бақташы кіріп келді. Оның қолында шегіргүл салынған кәрзеңке болды. Бойль гүлдерді жақсы көретін, бірақ тәжірибені бастау керек болды. Ол бірнеше гүлді алып, иіскеді де, үстел үстіне қойды. Тәжірибе басталып, колбаның тығын ашылған кезде, оның ішінен көзді ашытқыш түтін шықты. Тәжірибе аяқталған кезде Бойль гүлдерге қарады. Гүлдер тұманданып қалғанын көрген Бойль оларды оларды су құйылған стаканға құйды. Сол кезде бір ғажайып орын алды. Күлгін түсті шегіргүл жапырақтары қызыл түске боялды. Роберт Бойль нағыз ғалым болған жоқ. Бойль көмекшісіне әртүрлі қосылыстар дайындауды бұйырды да, дайындалған қосылыстарға шегіргүл күлтелерін салды. Кейбір стакандардағы күлтелер қызара бастады. Соңында Бойль шегіргүл күлтесінің қосылыстардың әртүрлілігіне қарап өзінің түсін өзгертетін түсінді. Мұнан кейін ол шегіргүлмен ғана тоқталып қоймай, басқа да гүлдерд сынап көрді. Бұлардың ішінде лакмус қынасы өте сәтті нәтижесін берді. Бойль лакмус қынасының тұнбасын қағаздың үстіне салды да , қағаздың кебуін күтті. Бұл қағаздарды Роберт Бойль индикаторлар деп атады. Индикаторлар ғалымға жаңа қышқыл – фосфор қышқылын алуға көмектесті. Қазіргі уақытта лакмус, фенолфталеин, метиль индикаторы қолданылады.
Лакмус[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ежелден бері қолданылып келе жатқан индикаторлардың бірі – лакмус. Лакмустың қолданылғанына 100 жылдан астам уақыт болса да, лакмус толық зерттелмеген. Лакмус – табиғи күрделі қоспалардың байланысы. Ол Ежелгі Рим мен Ежелгі Египетте көптеп таралған. Мұнда оны қымбат пурпурдың орнын алмастыру үшін қолданған. Сонан соң лакмусты даярлау рецепті жоғалып кеткен. Тек 14 ғасырда Флоренция қаласында ғана лакмустың бір түрі күлгін түсті орсейль ашылған болатын. Бірақ та оны дайындау жолдары ұзақ уақыт бойы құпия сақталынған. Қызыл түсті орсейльге ұқсас зат 17 ғасырда күлгін түсті күлтелі гелиотроптан бөліп алынды. Дәл осы уақыттан бері Роберт Бойльдің арқылы гелиотроп пен орсейль химиялық зертханада қолданылатын болды. Тек 1704 жылы неміс ғалымы М. Валентин бұл түсті лакмус деп атады. Қазіргі кезде лакмусты даярлау үшін ұсақталған лакмус қынасын калий карбонаты мен аммиак қосылысында араластырып, оған бор мен гипс қосылады. 19 ғасырда лакмусты арзан синтетикалық бояулармен алмастырды. Сондықтан лакмусты тек қышқылдық ортаны анықтау үшін ғана пайдаланады. Аналитикалық химяда лакмустың орнын құрылысы лакмустың құрылысынан бөлек, тек түстері ғана ұқсас лакмоитпен алмастырды. Лакмоит қышқылдық ортада қызыл, сілтілік ортада көк түсті береді.
Қазіргі кезде индикаторлардың 19 ғасырдан бастап ашыла бастаған жүздеген түрлері бар. Метилоранж индикаторы қышқылдық ортада – қызыл, бейтарап ортада – қызыл сары, сілтілік ортада – көк түсті келеді. Фенолфталеин индикаторы (бұрынғы кезде медицинада пурген деп аталған) қышқыл және бейтарап ортада түссіз, сілтілік ортада алқызыл түсті. Сондықтан фенолфтален тек қана сілтілік ортаны анықтау кезінде қолданылады. Жылтыр жасыл түсті бояу қышқылдық ортаға тәуелсіздігінен түсін өзгертеді (спирт араластырылған кезде залалсыздандырғыш зат (орысша - зеленка) ретінде де пайдаланылады). Қышқыл ортада оның түсі – сары, сілтілік ортада түссізденеді. Қазіргі кезеңде зертханалық тәжірибеде табиғи индикаторлардық орнына олардың қосылыстарын жасалған әмбебап индикатор қолданылады. Олар тез арада ортаны анықтаумен қатар, заттың ортасының мәнін де (рН) айқын көрсете алады.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1. А.А. Карцова. Химия без формул или знакомые незнакомцы.Авалон, Азбука-классика, СПб.-2005.
2. Г.И.Штремплер. Домашняя лаборатория. ( Химия на досуге). М., Просвещение, Учебная литература.- 1996. 3. Химия: Энциклопедия для детей.- М.: Аванта+, 2000. 4. О.С.Габриэлян. Настольная книга учителя. Химия.8 класс, Дрофа, М.-2002.
5. Б.Д.Степин, Л.Ю. Аликберова. Книга по химии для домашнего чтения., М. Химия.-1995
6. http://festival.1september.ru/articles/534067/</ref> ''Көлбеу мәтін