Қатысушы:Beybut Sergazy/зертхана

Суық қарудын сирек түрлері.

Әлемге кеңінен таралған, көп халықтың әскері пайдаланған дәстүрлі қару-жарақтардан да басқа оның сол ұлт, ұлыс, тайпаға ғана тән түрлері де бар. Олар дұшпандарына қарсы шабуылдау, қорғану мақсатында ойлап табылған. Соған қарамастан, бұлардың көбісі аң аулауда да қолданылып келеді. . Қазір осынау сирек кездесетін суық қару түрлері әр елдегі мұражайлардың жәдігері болып қана тұр. Солардың көне, өте таңсық түрлерінің бір тобы мынандай:

«Үрмелі түтік».

Үрлеу арқылы қозғалысқа келетін қару. Ұзындығы 45 сантиметрден 7 метрге дейін. Төрт түрі бар. Бамбук ағашынан немесе қамыстан жасалғаны — ең қарапайымы, бір-ақ рет қолданылады. Үрмелі түтік жебемен атылады. Жебенің үшкір басы уға малынады. Онымен негізінен аң аулайды. Осындай қаруды Австралия аборигендері кеңінен қолданғанымен, оның ең қарапайым әрі қолайлы түрін ойлап тапқандар — африкалықтар. Олар 50 сантиметрлік түтіктен ұзындығы 10 сантиметрге жебені үрлеп атып, құс аулаған, жауларын жаралаған. Африкалықтар бұл қарумен құсты 10—20 метр қашықтықтан атып құлататын-ды. Оғы адамның жүрегіне, бетіне бірнеше рет тигенде ғана уының күші ол кісіні өлтіре алады. Индонезиялық тұрғындар мен бразилиялық үндістердің де аңшылық түтігі болды, ұзындығы 2,5 метрлік, нысанасында саңылауы бар. Солтүстік Латын Америкасының тұрғындары болса, үрмелі түтікті пальма бұтағынан жасайтын еді. «Ажал тынысы» деп аталатын бұл қару түрі Борнео аралы мен Бали, Целебес, Мадагаскар жерінде де кеңінен қолданылып келді.

«Калтроп».

Жаяу әскерлерге қарсы қолданылып келген қару түрі. Екі немесе одан да көп өткір ұшты шегелерден, істік темірлерден тұрады, бір ұшы басқаларынан сәл ұзындау.«Калтропты» соғыс кезінде аттарға, әскери пілдерге, жаяу әскерге қарсы қолданып, оларды тоқтатқан, дейді тарихшылар. Әсіресе, жау жүйесінің жұмсақ табаны әлгі қарудың өткір ұшына шыдамайды екен. Ертеде осындай мақсатта қолданылған «калтроп» кейін пневматикалық шипасы бар дөңгелекті құралдардың астына лақтырылып, оларды тоқтатуға пайдаланылды. «Калтроп» — ағылшын тілінен аударғанда «су жаңғағы» деген мағынаны білдіреді. Расында да су жаңғағы өсімдігінің сыртқы көрінісі оған қатты ұқсас. Бұл өсімдік те адамның аяғын, көліктің дөңгелегін зақымдай алады. Алғашқысында австралиялық жеңіл кавалерия әскерлері су жаңғағын естелік ретінде жинаған да, кейін соған қарап отырып, темірдің басын иіп, төрт бұрышты жұлдыз тәріздес қару түрін жасап шығарған. Австралиялықтар бұл қаруды «талшын» деп те атады, ол ХVІІ ғасырға дейін қолданыста болды. Халықтық бас көтерулер мен ереуілдер кезінде де жиі қолданылылып, жұмысшылар онымен көліктердің дөңгелектерін жарып жіберді.

Тізбекті қамшы.

Бірқатар азиялық елдердің әскери ойындарында қолданылып жүрген тізбекті қамшы қытайлықтардың дәстүрлі у-шу әскери өнерінде қосымша қару. Бірнеше металл біліктен құралады, ұшы бір-біріне жалғасып, тізбек құрап тұр. Негізінен қамшының бір ұшында металдан жасалған найза болса, екінші ұшында металдан бекітілген тұтқа орнатылған. Тізбекті қамшыға жалғанған жалау қамшы әуеде қалықтап ұшқанда ысқырған дыбыс шығарады. Жалауша темірден жасалынған. Сол арқылы қамшының ұшу бағытын да айқындауға мүмкіндік мол, ол иесін де кездейсоқ ұрып алғанда, өзінен зақымдану мүмкіндігін азайтады. Соғыста қамшы ұшындағы найза уға да малынады. Ауыр, алайда қолға ұстауға икемді тізбекті қамшы арқылы иесі қарсыласын ұрып, байлап, қозғалысын шектей алады, оның көмегімен қарсыласты артынан ұрып та құлатуға, мойнын орап, қол-аяғын матап тастауға да болады. Тәжірибесі жоқ адамдар тізбекті қамшымен өнер көрсете алмайды, тіпті шығыстың әскери өнерді үйренушілердің өздері бастапқыда оны қолға алуға жүрексінеді де. Бұл қаруды қолданудың классикалық әдісі оның тізбегімен қарсыластың дене бөліктерін матап тастау.

Фальката. Рим дәуіріне дейінгі Хиспанияда (Пиреней түбегі, қазіргі Испания мен Португалия) қолданылды. Гректердің кописіне, непалдықтардың кукриіне ұқсас қылыш түрі. «Фальката» терминін 1872 жылы Фернандо Фульгосло латынның орақ тәрізді қылыш деген сөзіне ұқсастырып алған, деген де пікір бар. Бұл қылыштың бір жақ жүзі ұшталған өткір, ол ұшына қарай көтеріліп барып, сүйірлене аяқталады, сабы ілмек тәрізді, түп жағы жылқының, құстың пішініне ұқсас. Екі жағы да ұшталған түрлері де болған. Фалькатаны Пиреней түбегіне «темір өңдеу әдісін жақсы меңгерген кельттер әкелді» деген де деректер кездеседі.

Әскери тоқпақ.

Ағаш тұтқасы мен оған біріктірілген ұзын ағаш сабы бар. Саптың басында металдан жасалған үшкір қырлары бар дөңгелек тоқпақ шынжырмен ілулі тұр. Корея мен Жапонияда әскери тоқпақтың маңызы зор болды. Еуропалық тоқпақтың қытайлықтар пайдаланған түрінің атауы — «Шаоңзыгунь». Жапондардың танымал сыйлығы — нунтяку, көлемі бірдей екі таяқтан жасалған. Оған қытайдың «эрцзегунь» деген шоқпары балама. Әскери тоқпақ сойыл тәрізді қарапайым құрал болғанымен, тиімді пайдаланса, өте қуатты.

Хопеш.

Ежелгі Египеттің суық қаруы. «Хопеш» сөзі — «хаюанның алдыңғы аяғы» деген мағынаға ие. Сыртқы пішіні наркескен (қайқы қылыш) тәрізді, орақ пен саптан тұратын, екі тұтқалы, шамамен 5—60 сантиметрлік, жүзі кейде ішінен, кейде екі жағынан да қайралатын әскери бұйым. Соғыс балтасына қарағанда, хопештің шапқан жерінде тілік қалмай, қылыштың ізіне ұқсас кесіледі, біздің заманымызға дейінгі 1300 жылдарда қолданыста болып, хопештің жетілген түрі — копис Александр Македонскийдің әскерінің жарықтағы қаруына айналды. Біздің заманымызға дейінгі 1600 жылдары «қылыш пен орақ» пішінін қамтитын жаңа қару технологиясын Египет династиясы меңгеріп, бұл қару жаңа патшалықтың символы саналды.

Кукри.

Жазба деректерде ол «кхукри», «кукури» деп те хатқа түскен. Непалдық еріктілерден құралған Британ колониясының әскерлері (1816) — гуркхтар қолданған. Ұлттық пышақ түрі. Оның жүзін «сұңқардың қанаты» деп те атайды. Сірә, ол иілген түрі құстың қанатын бейнелегендіктен де шығар. Тек бұл пышақтың иілетін тұсы басқа пышақтармен қарама-қарсы кейіпте. Ең көне кукри Непалдың ұлттық мұражайында сақтаулы тұр, ХVІ—ХV ғасырларда жасалыпты. Кукриді су буйволының терісінен қапталып, металдан соғылған қында сақтап ұстаған. Кешенді қару топтамасында кукриден басқа екі кішкентай пышақ — карда мен хакма болады.

Күрзі.

Басы шар тәрізді домалақ метал, оған істік темірлер орнатылған, ұзындығы шамамен 80 сантиметр, оны шоқпардың дамыған түрі деп те ойлайды. Басына тас орнатылған алғашқы күрзілердің неолит дәуірінде пайда болғаны белгілі. Шығыс елдеріне тән қару, римдіктер ІІ ғасырдан бастап қолданған. Орта ғасырда мұсылмандар жайлаған Шығысқа да тарады. Батыс Еуропада ХІІІ ғасырдан бастап қолданыста. Күрзі ХІХ ғасырға дейін түрік патшалары мен поляк, Украин гетмандарының билігін әйгілеген рәміз саналады. ХХ ғасырда Польша маршалдарын бір-бірінен күрзісі арқылы ажыратылып келді, қазір күрзі Украинадағы билік ауысуының ресми символы.

Макуавитль.

Ерте замандағы орталық Мексиканы мекендеген ацтектердің соғыс қаруы — ХVІ ғасырда испандықтар жиі құрлықты бағындыруға келгенінде байырғы тұрғындар оларды өз заманының озық қаруы есептелген макуавитльмен қарсы алды. Макуавитль ағаш тақтайдан әйтпесе жалпақ сойылдан жасалады, ағашқа обсидианнан өткір істіктер шаншылып, бұл қару қылыш ретінде қолданылады. Соққысы жылқының бас сүйегін қақ айырады, жаудың дулығасын тесіп өтеді. Құрыштан соғылған қанжарға да қарсы төтеп бере алатын қару.

Нунчаки.

Ұрып құлатуға, қылқындыруға арналған шығыс халықтарының қаруы. Екі қысқа таяқ бір-біріне шынжыр арқылы немесе бау арқылы жалғасып, жасалады. Таяқтардың басын тесіп, саңылау жасайды да, бауды сол жерге байлап, шынжырды металл тіреуіш арқылы бекітіп тастайды. Бау арқылы біріктірілген нунчаки жақсы. Себебі шынжыр мен оны бекіткен тетік төтенше жағдайда жұлынып кетіп те жатады. Екі таяқшаның біреуі ұзындау немесе екеуі де бірдей болуы мүмкін. Сермелу қабілеті өте күшті. Кей деректерде нунчакидің Қытайда, Шығыс Азия елдерінде пайда болғандығы айтылады. Мияга мен Икэда шеберлерінің пікірінше, оның прототипі деуге лайықты қаруды Окинаваға қытайдан келген жапондар әкеліпті-мыс... Бұл қару Қытайда ежелден қолданыста.

«Роуп дарт». Қытай тілінде ол — «шэнбяо». Қазақ тілінде — «найзалы арқан». Құрылымы жағынан люсинчуйға ұқсас. Арқанның басына бекітілген ауыр, үшкір найзасы бар. Заманауи нұсқасында қару найзасының жалпы ұзындығы — 10—14 сантиметр, бұрынғы үлгілеріндегі ұзындығы 20 сантиметр, салмағы 300 грамм шамасында. Арқаны тарқатылған найзаны қарсыласқа лақтырып, жаралайды. Жапондарда осыған ұқсас «кекэцу-сегэ» деген қару бар, арқан сабы бар қанжарға бекітіледі.

«Сюрикэн».

Мағынасы — «қолға жасырынған ұстара». Жапондық лақтыруға арналған жасырын қару. Түрлері: жұлдызша, ине, шеге, тиын, т. б. пішіндегі жүзі бар, көлемі шағын қарулар. Сыртқы бейнесі жапондықтардың мистикалық құбылыстарға бейімділігін аңғартады. Үстіне әртүрлі белгілер салынады. Бұл әлгі белгілердің тылсым күштерді өзіне тартатынына сенгендіктен. Жапон жауынгері «сюрикэнді» катана қылышы мен яри найзасына қосымша қару ретінде ұстайды. Соған қарамастан, олар шайқаста «сюрикэнді» шебер пайдаланып, жауларын жеңіп кетеді. === «Сюрикэн-дзюцу» ===+ «Сюрикэн-дзюцу» қаруын игеру өнері екінші қатардағы машық ретінде Ячю Рю, Катори Синто Рю, Итто Рю, Кукисин Рю, Тогакурэ Рю сияқты әйгілі мектептерде оқытылып келді. Батыс еуропалықтар «сюрикэнді» — «лақтыратын жұлдыз» деп атайды. Қазіргі «сюрикэн» құрыштан құйылады. Оның екі түрі бар: «босюрикэн», «сякэн». Ал «сякэн» үшке бөлінеді: «хира сюрикэн», «сэмбан сюрикэн», «тэпан сюрикэн». «Босюрикэнның» ұзындығы 12—21 сантиметр, орташа салмағы 35—150 грамм. Ниндзюцулар-жапон әскери өнерін меңгергендер «сюрикэнді» 8—10 данамен ұстап, белдіктерінің астына тағып жүрген. Оны мақта-мата кездемесіне орап, киімнің қалтасына да салып қояды, шашқа арналған түйреуіш ретінде де тағып алады, тез қолдану үшін бұл өте оңтайлы. Талуар. Орта ғасырдағы үндістердің басты қаруы, еуропалық қылыштың баламасы. ХІІІ ғасырдан бастап қолданыста. Талуар арабтардың сайысымен, парсылардың шамширымен, түркілердің қылышымен қатар дамыған. Түркі-моңғол тектес Ұлы Моғалдар талуармен қаруланды. Жаяу әскер де, атты әскер де қолданды, жүзі жалпақ келеді.