Қатысушы:Dilnaz ye/зертхана

19 ғасырдан бастап Қазақстанда капитализм дамуын бастады. Капитализмнің дамуы көптеген факторлардың өзгеруіне әсер етті. Соның ішінде әлеуметтік. Ол қалаларда халық саны, тұрмыс жағдайы, жұмыс орындарының өзгеруіне әкелді. Осы өзгерістердің жағымды мен жағымсыз жақтары болды.

Халық санының өсуі

19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдын басында болған санақ бойынша Павлодар-Солтүстік- Шығыс Қазақстанда орналасқан қала. 19 ғасырдың соныңда 31 мың адамға жетті, 9 мың мұсылман халық өкілдері болды. Ал Петрапавл ққаласында 1897 жылы қала халқы саны 20 мың адамға жуықтады. 1897 жылы Көкшетау қаласында қала тұрғындары 5 мың адам тұрды. Қала халқын казактар, шаруалар, мещандар, шенеуніктер сондай ақ, қазақтардың, татарлардың және Орта Азия халықтары өкілдерінен тұратын мұсылмандар болды. Бұның барлығы үлкен жетістік болып есептеленеді. Себебі, егер де халық саны көбейсе, онда жаңа қалалар пайда болуы мүмкін немесе қалалар өсуі мүмкін. Ал егер де қалалар өсе онда жаңа жұмыс орындары пайда болуы мүмкін. Ал бұл халықты нанмен және үймен қамтамасыз етеді.

Жаңа жұмыс орындарының пайда болуы

Қала тұрғындары негізінен бау-бақша өсурімен айналысты. Олар жүзім, алма, алмұрт, шабдалы, шие және өрік өсірді. Алайда кейбір қалаларда мүлдем басқа жұмыс орындары болды. Мысалы, Павлодар қаласы ірі сауда орталығы деп саналған. Сол себепті онда мал өнімдері мен фабрика- зауыттар шығаратын өнім түрлері мол мөлшерде шоғырланған. Ал бұл халықты жұмыспен қамтамасыз етті. Оған қоса Петропавл қаласы фабрика- зауыт өнімдері мен қамтамасыз ететін ірі қойма. Қалада май шайқайтын, тері илейтін, жүн жуатын және қой терісінен киім тігетін кәсіпорындар жұмыс істеді. Қалалардың өсуінің арқасында, фабрика-зауытдар, кең өндірі саласындарда көптеген жұмыс орындары пайда болды. Осы жұмыс, мемлекеттің экономикасың жақсарттып, жаңа технологияларының дамуына әкелді.

Капитализм қарапайым халыққа көптеген қиыншылықтар әкелді

Ең алдымен ол жергілікті жұмысгы табылары қалыптаса бастады. Жергілікті жұмысшы табының қалыптасуы негізінен өнеркәсіптің дамуына байланысты болды. Жұмысшылар кедейленіп, қайыршы халге түскен көшпелі қазақтар мен қоныс аударып келген орыс шаруалары есебінен толыға түсті. Қазақстанның бірқатар облыстарынан оңдаған мың шаруалар жұмыс іздеп, табыс тауып қайту үшін үйлерінен безіп, ел кезіп кетті. Жұмысшылардың жағдайы өте ауыр болды. Мұның өзі бірнеше факторлаға байланысты болды. Олардың кәсіби білімі, мамандағы болған жоқ, тұрғын үй тапшылығынан қатты қиналды, кәсіпорындарда қауіпсіздік техникасы мүлдем жоқ еді. Қазақстанда 19 ғасырдың аяқ кезінде өнеркәсіп өндірісінің техникалық жабдықталу деңгейі тым төмен болды. Сонын салдарынан негізінен қол еңбегі көп қолданылды.

Жұмысшылар көптеген қиындықтарды көрді

Зауыт, фабрикалардағы жұмысшылардың жағдайы өте ауыр болды. Фабрика инспекциясы туралы заң Қазақстан аумағында қолданылған жоқ. Жұмыс күнінің ұзақтығы 12 сағатка созылған. Жұмысшылар қарапайым еңбек құралдарын пайдаланған. Оған қоса кең орындарында тіпті әйелдер мен балалар да жұмыс істеген. Қазақ жұмысшыларын кейде еңбек ақысын әлдеқайда кем төленді. Бұл жөнінде округттік инженер М. Красовский былай деп жазды: “Қазақтармен бірдей жұмыс көлемін атқарған орыс жұмысшылары жалақыны олардан екі не үш есе артық алады”. Олардың жалақасы күніне 30 пен 40 тиыннын арасында болды. Бұл сөздерге сүйініп біз орыс халықтың қазақ халыққа көрсеткен дискриминациясын анық көре аламыз.

Әділетсіз қарым-қатынас

Осы ауыр жағдайларын және әділетсіз қарым-қатынасты шыдамаған жұмысшылар, өздерінің экономикалық, әлеуметтік, және саяси жағдайларын жақсарту жолындағы күреске шықты. 1911 жылдың мамыр айында “Атбасар мыс кендері” акционерлік қоғамынның кеніштерінің 300 кенші ереуілге шықты. Жұмысшылардың негізгі талабы, бірінші кезекте, экономикалық жағдайды жақсарту, яғни жалақы мөлшерін арттыру болды. Ереуілге шыққан жұмысшыларды әскерлер оларды атып өлтірді. Атып өлтірілгендердің қатарында қазақ жұмысшыларыда бар еді.