Қиын-Керіш

Қиын-Керіш — қызыл топырақты құлама жарлардан, өркештелген адырлардан, қызғылт сары, ақ, көк және басқада сан түрлі топырақты мұнаралардан тұратын ерекше шатқал. Аумағы 300 га.

Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Орналасқан жері - Шығыс Қазақстан облысындағы Қиын-Керіш шатқалы аудан орталығы Күршімнен 120 шақырым, ал облыс орталығы Өскемен қаласынан 300 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Өскеменнен шыққан соң, Самар тас жолымен жүріп, Құлынжон (ескі атауы Казнаковка) өткелі арқылы Ертіс өзенінен өтіп, Күршім ауылы арқылы жүру керек. Күршімнен оңтүстік-шығысқа қарай 95 шақырымдай, Зайсан көлі мен Аманат ауылынан (ескі атауы Мөнекей) солтүстік-шығысқа қарай 15 шақырымдай жерде Қиын-Керіш шатқалы орналасқан.

Қиын –Керіш мемлекеттік табиғи ескерткіш[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қиын-Керіш шатқалы – экологиялық, ғылыми, мәдени және эстетикалық тұрғыдан алғанда ерекше, орны толмайтын құнды табиғи кешендерді, сондай-ақ мемлекеттік табиғи-қорық қорының нысандары қатарына жатқызылған, шығу тегі табиғи және жасанды нысандарды қамтитын ерекше қорғалатын табиғи аумақ- мемлекеттік табиғи ескерткіш ретінде Шығыс Қазақстан облысының он бір киелі орындарының бірі болып табылады.

Сипаты және ерекшелігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Топырағының қызғылт түсі жаздың аптап ыстығында сағымданып, жалын шашып тұрғандай көрінеді, сондықтан "Жалынды жар" деп те атайды. Қиын-Керіштің ең басты қазынасы - әр геологиялық дәуірлер із қалдырған түрлі-түсті қатпарлары, шөгінділері мен бедерлері. Геологтар бұл жерді табиғат ескерткіші деп санауда. Топырақ құрамы ақ балшықтан тұратындықтан қар, жаңбыр суларынан майша еріп, шатқал маңындағы жолдарда көліктер тайғанақтап, батып, жолаушылардың өтуіне қиындықтар келтіреді. "Қиын-Керіш" деп осы жол қиындығына байланысты қойылған. Жалпы "керіш" сөзі түркі тілінде "тау", "жота" дегенді білдіреді.^[1]

Қиын-Керіш деп аталу себебі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жергілікті тұрғындардың айтуынша, бұл жердің ертеректегі атауы Шарықсай болған екен. Кейіннен жылдың көктем мен күз мезгілдерінде лайсаңнан әбден азап шеккен жергілікті халық бұл жерді Қиын-Керіш деп атап кеткен көрінеді. Қиындық тудыратын беткейдегі құм аралас қызылқоңыр қиыршықты соқпақтар емес, төбелердің етегін жиектеп өтетін, жауын-шашын болса мидай езілетін ақ топырақты бұралаң жолдар көрінеді. Осы маңдағы аттылы, арбалы, жаяу ауыл тұрғындары көктем мен күз түссе-ақ желімдей жабысқан батпақ пен балшықтан берекелері кетіп, әбден зәрелері ұшқандықтан, ары – бері өтетін жүргіншілерді әбден әуре-сарсаңға салатын бұл аймақты Қиын-Керіш атап кеткен екен. «Керіш» сөзі түркі тілінен аударғанда «тау, жота» дегенді білдіреді.

Қиын – Керіштегі өсімдіктер мен жануарлар әлемі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бұл жердің флорасы мен фаунасы да ерекше. Сексеуілден басқа, өсімдіктер әлемінде аймақтық деңгейде қорғалатын 2 сирек кездесетін өсімдік түрлері кездеседі. Олар Крылов сасыры және сұр атрафаксис . Сасырдың кейбір түрлері шығаратын галбан деп аталатын жабысқақ хош иісті шайырлар тамақ дайындау өнеркәсібі мен медицинада кеңінен қолданылады. Мұнда әртүрлі жапырақты терек (Populusdiversifolia), Зайсан мордовиясы (Echinopszaissanicus) – Оңтүстік Алтай эндемикасы – ащы жусан (Artemidia), тұзды батпақ (Chenopodiacea), қарағай (Caraganaarborescens), ирис (Iridaceae), қызғалдақ (Tulipa) сияқты өсімдіктердің кейбір қызықты түрлері бар.

Қиын-Керіш пен оның өңірлері жануарлардың сирек кездесетін түрлері мекендейтін Зайсан ойпатындағы жалғыз орын. Олардың арасында Қазақстанның Қызыл кітабына енген сүт қоректілер - сары лемминг сияқты сүт қоректілер бар. Фаунаның осы бір өкілі, Қиын-Керіш жануарлар әлемінің басқа өкілдері ғалымдардың ерекше қызығушылығына ие, себебі олар қазіргі геологиялық кезеңде құрып кету қаупінде тұр. Олардың ең жоғары популяциясы кезінде олар Қызыл кітапқа енгізілген сүтқоректі жыртқыштар мен мен құстардың олжасы болды.

Қиын-Керіштің сазды құздарында Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген үкі, балобан-ителгі, дала бүркіті сияқты құстар ұя салады. Сондай-ақ бұл жерлерде бүркітті, қарақұрсақты бұлдырды,дуадақты, құрды кездестіруге болады

Мұнда әртүрлі жапырақты терек (Populusdiversifolia), Зайсан мордовиясы (Echinopszaissanicus) – Оңтүстік Алтай эндемикасы – ащы жусан (Artemidia), тұзды батпақ (Chenopodiacea), қарағай (Caraganaarborescens), ирис (Iridaceae), қызғалдақ (Tulipa) сияқты өсімдіктердің кейбір қызықты түрлері бар.