Қойгелді Мыңтайұлы

Қойгелді Батыр ескерткіші

Суреті

Қойгелді батыр
Сурет авторы: Жубаниязов Умирбек Орынбасарович

Өмірбаян

Қойгелді Мыңтайұлы (1720-1795ж.ж) қазақ жерін жоңғар басқыншыларынан азат етуде аянбай ерлік көрсеткен қас батыр. Қазақтың ұлан байтақ жерін, найзаның ұшымен, білектің күшімен қилы тарихи заманда елін жерін қорғаған батырлар баршамызға мәлім. Ең қатты зардап шеккен Жетісу аймағы еді. Жетісу жерін жоңғар басқыншыларынан азат етуде алдыңғы толқын батырлардың ерлік еңбектерін жалғастырған Албанның қайсар ұлдары Райымбек батыр бастаған, Сатай, Бөлек, Қыстық Малай, Есен, Байсейіт тағы басқада ержүрек батырларымен ерен ерлік көрсетіп иық тіресе күрескен Қызылбөрік Қойгелді батыр.

Қойгелді Мыңтайұлы Албан, Қызылбөрік руы ішінде Хантотас тармағынан. Батырдың батыл әрі ер жүрек болып ержетуіне ағасы Қожагелдінің ықпалы зор болған. Қожагелді ел арасында болып жатқан дау дамайларды шешуде ақылымен, сабырлыққа шақырып, шешім беріп және қиын қыстау заманда ел жұртына қорған бола білген ел ағасы-би болған.

Қойгелді Мыңтайұлының жоңғар шапқыншыларымен болған шайқаста ерекше ерлік көрсетіп, шайқасқа кіргенде қаруды екі қолмен, көз ілеспес жылдамдықпен жауға тойтарыс беруіне Райымбек батыр «Алыптың ақыры, батырдың соңы Қойгелді қас батыр» деп ризашылық білдірген екен. Қойгелді батыр жоңғарлармен болған шайқаста Түргенде билік жүргізіп отырған Қорын ханға қарсы және Аласа мен Бұғыты тауының ортасындағы Көкпек жазығындағы Ойрантөбеде Серке ханның жасақтарын талқандауда елі мен жері үшін шайқаста ерлік көрсеткен. Жоңғар басқыншыларымен шайқас кезінде Таушелекпен, Жалаңашты билеп тұрған Ағанас пен Арыс қалмақ хандарының Қарға, Төрге батырларына тойтарыс беруде ептілігімен, батылдығымен ерекшеленеді.

Қойгелді батыр ерліктері жөнінде ел арасында «Жолбарыспен арпалысы», «Қалмақтарға елшілілікке баруы», «Түйе тобығын жұтуы», қырғыз манабы «Орманұлы Жантаймен достасуы» жайлы аңыз- әңгімелері ел ішінде көптеп тараған. Соның бір дәлелі «Жантай ханның Қойгелдіұлы Жантайға өз атын беріп, бүгінгі таңда Көлсай өңірінде «Жантай ашасы» және ұрпақтары «Сарыбағыс», «Шоңбағыс», «Байбағыс», «Батан қыстауы » деген атпен «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің картасына енуі.

Қойгелді батыр қартайған шағында Бартоғайда (Жезікеде) қайтыс болып, денесі сол жерге жерленген. Ұрпақтары басына қорған тас үйіп тағзым етіп, құран бағыштап отырған. «Бартоғай» су қоймасының құрылысын 1974 жылы жасау мақсатында, ескі қорымдарды көшіру кезінде алып денелі руы Қызылбөрік Қойгелді батыр сүйегін өзге зираттардан бөлек жерлеп, құран бағыштап, батырлығына тағзым еткен көнекөз Қыстық руының қариялары екен.

Бабамыздың батырлығын, береке, бірлікке шақырған ақыл, кеңестерін кейінгі ұрпаққа мәңгілік мұра етіп қалдыру мақсатында Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Бартоғайда Қызылбөрік батыры Мыңтайұлы Қойгелдіге Хан Тотас ұрпақтары қорымды қоршап, ескерткіш тас орнатып, Көкпек елді мекенінде батыр аруағына арнап ас берілді.

Дереккөздер

1. Қызылбөріктер. Құрастырушы: Қалиұлы Б. – Алматы. “Зерде”, 2004 ISBN 9965-478-27-0

2. Албан ата шежіресі. Құрастырушы: Алмасбеков Т. – Алматы. “Полиграфкомбинат”, 2011 ISBN 978-601-06-1490-1

3. Батанов Мұхаметқали - Қойгелді батыр шөпшегі