Қолөнерде қолданылатын ою - өрнектер
«Жұлдыз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл өрнек геометриялық сынық сызықтары тұспалдайды. Ісмерлер кестеге кейде жұлдыздың натуралды қалпын түсіреді. Жұлдыз бейнесі композицияланған ою – өрнектердің ортасында кездеседі.
«Жұлдызгүл»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бес бұрыш жасап, гүлмен өрнектеліп, бес тармақтан тұратын гүлді тұспалдайды. Тұскиіз, төсекжапқыш, беторамал орталарында және сырт киімнің арқа тұсына, шапанның етегінің екі алдыңғы бұрышына кестеленеді.
«Күн»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл ою – өрнек түрі Күнді меңзейді. Діни ұғымда магиялық тылсым күші бар деп кілемнің, тұскиіздің ортасына және тұрмыстық бұйымдарды кестелеп сәндегенде қолданылады.
«Мүйіз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мүйіз оюдың ең көне мәнері. Бұл элемент көп жерде қолданылады.
«Қосмүйіз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Малдың екі мүйізін бейнелейді. Бұл оюды үй жиһаздарынан басқа сәукелені, айыр қалпақтың төбесін, шетін, комзолдың алдыңғы жағын, етіктің қонышын кестелегенде қолданылады.
«Арқармүйіз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл элемент «қошқармүйізге» ұқсас, бірақ оған қарағанда шиыршақтанып, тармағы одан көбірек болып келеді. Үй жиқһаздарын, киім – кешектерді кестелеуде қолданылады.
«Сыңармүйіз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Қошқармүйіздің» бір жақ сыңарын бейнелейтін өрнек. Өрнек үй жиһаздарын, киім – кешектердің шеттерін кестелегенде қолданылады.
«Қырықмүйіз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Біріне – бірі жалғаса, тармақтала қосылған көп мүйізден тұрады. Негізінен мүйіз бейнеленген олардың барлығының символдық мәні бақыт – береке, байлық, мал – жанының көбеюі. Тұскиіз, сырмақ, кежім тондарға салынады.
«Төртқұлақ»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өсімдік типтер оюларға жатады. Бұл Пазырық қорғанынан табылған ең көне оюлардың бірі. Кесте өнерінде батырлар шапанының жауырына, шалбардың тізе тұсына салынады.
«Шетою»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өрнектің бір элементі шексіз қайталана береді. Сырмақ, киім – кешектердің басқа да үй жиһаздарының жиектерін кестелеген кезінде салынады.
«Үшжапырақ»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өсімдік типтес оюларға жатады. Ертедегі сәулет өнері ескерткіштерінде кездеседі.
«Түйемойын»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Түйенің мойнына ұқсаған мүйіз оюына жатады. Қолданыс аясы да мүйіз оюлардай.
«Ботагөз»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әшекейлі композиция ортасына салынады, немесе орамал сияқты киімдердің жиектеріне салынады.
«Тіс»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Малдардың, аңдардың тісіне және шахмат тақтасына ұқсайтын ою – өрнек. Кесте тігуде бұрыштарын қарама – қарсы түйістіріп отыратын тік сынық сирек тістердің өрнегіне қолданады.
«Таңдай»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мал таңдайының бедерін бейнелеуден шыққан. Бұл өрнек киімдердің жағасына, кимешектің жағына салынады.
«Құсқанаты»
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қанатын жайып ұшып келе жатқан құсты бейнелейді. Бұйымдарды сәндеуге өте жиі қолданатын оюлардың бірі, басқа өрнектермен де аралас қолдана береді.
Дереккөз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қазақтың кесте өнері, Алматыкітап баспасы - 2009