Қоғамдық тауарлар, игіліктер және қызметтер

Қоғамдық тауарлар, игіліктер және қызметтер — өндіріске және тиісінше белгілі бір тауарларды, игіліктерді және қызметтерді өндіретін, қамтамасыз ететін салаларды қаржыландыруға сонымен бірге мемлекеттік тікелей қатысу нұскалары мүмкін бола алады. Олар қоғамдық және әлеуметтік деп аталады. Қоғамдық тауарлардың кәдімгі рыноктық тауарлардан қағидалы айырмашылығы сол, олар бөлінбейді және шығарып тастау қағидасының іс-әрекетіне ұшырамайды.
Бөлінгіштік жеке сатып алушының тауарға кол жетушілігін, оның тап өзіне қажетті нақтылы тауарларды сатып алу мүмкіндігін қажет етеді, мұның өзі сатып алушының егемендігін анықтайды.
Шығарып тастау қағидасы тұтынушыны егер ол тауардың рыноктық бағасын төлей алмаса немесе төлегісі келмесе осы тауардан болатын пайдадан аластатуды білдіреді.
Қоғамдық тауарлар бөлінбейді, өйткені олар жеке сатып алушыларға бөлшектеніп сатылмайды және пайдаланушыларды әдеттегідей оларды пайдаланудан аластатуға болмайды, яғни бұл жерде шығарып тастау қағидаты іс-әрекет өтпейді. Рыноктық тауарлардан алынған пайда оларды сатып алу кезінде, ал қоғамдық тауарлардан алынған пайда өндіру кезінде ажыратылады. Елеулі сипаттағы қоғамдық тауарларға қалалар мен елді мекендердегі абаттандыру объектілерінің құрылысы мен оларды: көше жарығын, көгалдандыруды, тротуарларды және басқа қолайлылықтарды ұстау; кеңірек аспектіде- құқықтық тәртіпті қорғау жөніндегі қызметтер, мемлекетті сырттан қол сұғушылықтардан қорғау, мемлекеттік басқару қызметтері жатады.
Бірқатар қызметтер көрсету шығарып тастау қағиданың ықпалына түсіп кетеді, яғни оларға баға белгілеуге және оларды кәсіпкерлік құрылымдар аркылы өткізуге болады. Мысалы, бірқатар медициналық кызметтер, білім деңгейін көтеру, қағида бойынша, бұл қызметтер көрсету мемлекет белгілеген кепілдікті ең төменгі деңгейден жоғары камтамасыз етіледі. Бұл қатарда мұражайлардың, кітапханалардың, қогамдық теледидар мен радиохабарын тарату қызметтері, жол желісі және басқалары. Оларды құйылымдардың елеулі пайдасын жаңғырту ерекшелігі біріктіреді, мұның нәтижесінде жеке меншік сектор оларды жеткілікті көлемде өндіруге бармайды.

Сондықтан ресурстарды бөлудегі үйлесімсіздікті болдырмау үшін мемлекет едәуір дәрежеде оларды өндіру мен каржыландыруды камтамасыз етеді; бұл - «аралық» қоғамдық қызметтер немесе қоғамдық сыңайлы (мемлекеттік сыңайлы) тауарлар.
Кез келген жағдайда рыноктық жүйене қоғамдық тауарларға қоғамдық тауарлар мен кызметтер көрсету үшін) ресурстарды бөлмейді, немесе оларды жеткіліксіз көлемде («аральқ» қоғамдық қызметтер көрсету үшін) бөледі. Сондықтан мемлекет қарқының механизмі аркылы мұндай тауарларды, игіліктерді және кызметтер көрсетуді өндіру және қоғамды олардың белгілі бір көлемімен камтамасыз ету туралы мемлекет шешім қабылдауы тиіс. Экономикалық ресурстарды қайта бөлуге салык-бюджет жүйесі арқылы жетеді: салық және басқа міндетті төлемдер аркылы, жекеше сектор дара, рыноктық тауарларды өндіруде, ал халық оларды тұтынуда шектелінеді. Сөйтіп, ресурстардың бір бөлігі мемлекеттік бюджетке беріліп, керекті қажеттіліктер, қоғамдык мүдделерді канағаттандыруды камтамасыз етуші салалар, өндіріс каржыландырылады.
Теориялық айқындамалар тұрғысынан қоғамдық тауарлардың оңтайлы саны тұтынушы таңдауының теориясына, тұтынушылардың соңгы косымша өлшемді төлеуге жалпы әзір екендігі, яғни оның бағасы қоғамдық тауардың бұл өлшемінің шекті шығындарымен теңестірілгенде шекті пайданың шекті шығындарга (шекті пайдалылық теориясы) сәйкестігі кағидаты бойынша баға мен өндіріс көлемінің есептелуіне сәйкес аныкталады. Алайда практикалық тұрғыда коғамдық тауарларды пайдаланудан болатын өндіріс шығындары мен пайданы үнемі есептеу мүмкін емес, өйткені бірінші жағдайда кұйылымның косымша шығындарының болуы мүмкін, ал пайда көптеген тұтынушылар арасында«ыдырап тарап кетеді». Сондықтан қоғамдық тауарлардың санын «шығын-пайданы» талдау әдісімен анықтау мемлекеттік органдардың шешімдерімен толықтырылады. Және жалпы қоғамдық тауарлармен қамтамасыз ету, оларды өндіру үшін экономикалық ресурстарды бөлу проблемалары мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың, соның ішінде қаржылық саясаттың да предметі болып табылады. Мұндай шешімдер демократиялық жолмен - ел азаматтарының өз еркін білдіруімен қабылдануы тиіс, бұл саяси дауыс беру рәсімдеріне саяды. Сайлаушылар өздерінің ортақ мүдделері мен артықшылықтарын аскан дәрежеде қанагаттандыратын бағдарламалар мен олардың сыртында тұрған партияларды, саясатта ерекшелерді таңдайды. Сөйтіп, экономикалық ресурстарды кайта бөлу проблемасы саяси тұрғыдан салыктык-бюджеттік механизм аркылы шешілетін мемлекеттін каржылык саясаты шараларының аспектісіне ауысады және қоғам дамуының бұл кезеңінің мемлекеттік каржылық саясаттың тиімділігі мен мақсатка сайлаушыладың мэн-мағынасын кұрайды.