Қызыл қойжелкек

Қызыл қойжелкек
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Asterales Тұқымдасы: Asteraceae Кіші тұқымдасы: Cichorioideae Тайпасы: Cichorieae Кіші тайпасы: Scorzonerinae Тегі: Tragopogon Түрі: T. ruber
Екі-есімді атауы
Tragopogon ruber S.G.Gmel., 1774

Қызыл қойжелкек (лат. Tragopogon ruber) – астралылар тұқымдасына жататын өсімдік. Қазақстан территориясының оңтүстік дала зоңасынан бастап, Жоңғар Алатауы және Тянь-Шаньның аласа тауларына дейінгі аралықтағы үлкен аймақта таралып жатыр. Құмды, сазды, шөлдерде, қиыршық тасты беткейлерде және тау етегінде, егістікке жыртып,пайдаланбай тасталған жерлерде өседі. Бұл көпжылдықтың басқа да қойжелектердей Қазақстанда 25 түрі кездеседі, өзіне тән түр сипаты бар. Әсіресе гүлдеп және жеміс беріп тұрған кезде тартымды, тез тануға болады. Онша биік емес (ұзындығы 40 см-ге дейін) сабағы таспа тәрізді, төменгі жағы кең,жоғарғы жағы үшкірленген жапырақтармен қалыңдай жабылған. Олар көкшіл сұр, жасыл түсті және жиегі толқыңдаған. Гүлшоғыры үлкен, жалғыз себет, сабақтың бас жағындағы және бұтақтардың ұшындағы ұзын түтікті гүлтығырына орналасқан, гүлдері қос жынысты. Саны көп, төменгі бөлігі түтүкті, ұзын, жіңішке, тілме тәрізді желбірлі. Үлкен (диаметрі 5 см-ге дейін), күлгін сия көк түсті, себеттер ертемен ашылады және нәзік тәтті хош иіс шығарады. Қойжелкек әр түрлі мекен ортасында сәуірден бастап, шілдеге дейін гүлдейді, мамыр - шілдеде жеміс береді. Жемістері жіңішке, тұқымшылар ұзындығы 2,5 см - ге дейін, ұш жағы тұмсықшалы, тұқымшаның ұзындығымен бірдей, ақшыл айдармен қамтылған. Айдар - қауырсынды түтүктерден тұрады, сондықтан жеміс беретін себеттердің түрі жұқа, селдір шарға ұқсайды. Қойжелкектің шаруашылық маңызы жайылымда азықтық өсімдік қатарына кіреді. Жапырағы мен сабағының құрамында сүт шырыны бар, полисахаридтер және дәрумендерден басқа активті заттар да бар, себеттері кейбір ісік түрлеріне қарсы халықтық медицинада қолданылады.

Қазақстан территориясының оңтүстік дала зонасынан бастап, Жоңғар Алатауы және Тянь-Шаньның аласа тауларына дейінгі аралықта үлкен аймақта таралып жатыр. Құмды, сазды шөлдерде, құрғақ қиыршық тасты беткейлерде және тау етегінде, сондай –ақ егістікке жыртып, пайдаланбай қалған жерлерде өседі. Бұл көпжылдықтың басқа да қойжелкектердей өзіне тән түр сипаты бар.