Құдықшылар

Құдықшылар^[1] – құдық көзін тауып, соны қазатын адамдар. Маңғыстау өңірінің табиғаты қатал (қысы қатты, жазы ыстық), өзен-көлі аз, су көзіне тапшы аймақ екені ежелден белгілі. Сондықтан атақты Құдықшыларды осы күнге дейін есімін құрметпен айтып, олардың өздері тіршілік еткен кезеңде өз халқына қалтқысыз қызмет еткенін келер ұрпақ естен шығармаған жөн. Сол кездегі тәжірибелі Құдықшылар атпен келе жатып, ат тұяғы тиген жердің дыбысына қарап, жер бетіне шыққан өсімдіктің түріне байланысты, әсіресе, ши өскен аймақта су көп болатынын білген. Тіпті кейбір білгір Құдықшылар құлағын жерге төсеп, жер асты суының қозғалысын ажыратып, судың ащы, тұщылығын да дәл болжай білген. Әр жердің тұрғылықты халқына ежелден таныс атақты Құдықшыларға тоқталып өтейік:

Қараш Бейнеубай – Адай елінің аты аңызға айналған құдықшысы. Ол Тіней Шам-Талпақтың сұрауы бойынша Үстірттегі «Дүңгірлек» құдығын қазған. Құдықтың аты құдық суының құлаққа дүңгірлеп естілетін болғандықтан қойылған. Бейнеубай Байбоз шаңдының сұрауымен «Ешкіқырған», Жаңай ауылынан «Үшқыземшек», Оңтүстік Үстірттегі «Қараш қазған», бұдан басқа «Дауысты», «Дүкен», «Бармақ», «Айтыман», «Ғаббас», «Киікбай», Жаңа судағы құдықтарды қазған. Сондай-ақ «Мәтжанның қара құдығы» деген құдықты қазып, Мәтжан би Тәңкеден жеті айғыр үйірлі жылқы алған деген аңыз бар.
Мәміш – лақтырған сүймені қай жерге қадалса, сол жерден құдық қазған құдықшы. Сонымен қатар ел аузында Мәміштің ердің үзеңгісімен жерді ұрып, одан шыққан дыбысқа қарап, сол жерден құдық қазуға болатын анықтаған деген аңыз бар. Оған Бегей Қараменді Сам құмының батысындағы «Мәміш қазған» құдығын қаздырған. Бұл құдықтың суының мол болғаны сондай, ол су малға да, жанға да, егін егіп өнім алуына да жеткен. Осы күнге дейін «Мәміш қазған» құдығы суы мол құдықтардың қатарына жатады. Мәмішке Байбол Бекес құдық қаздырып, оны «Бекес» деп атап, еңбегіне 200 бойдақ мал, бір ат мінгізген деген аңыз бар.
Бегей Сартай – есімі елге белгілі құдықшы. Оған Кенже Қонай батыр Қаратөрткілден, Ақойдан құдық қаздырған. Қаратөрткілде суы мол «Сартай» құдығы бар. Құдықтың тереңд. 1,5 – 2 м-дей, іші өте тар. Құдыққа түскен адам отырып қана жұмыс жасай алады. Құдыққа қыс бойы түскен қарды, күн жылына мал келген кезде тазалауға тура келеді. Ал құдық тазалаушы адамды табу қиын, себебі бұл өте қауіпті жұмыс (адам тікесіне тұрып тазалауы керек). 1965 – 1966 жылдары осы құдықты А.Алтыбаев деген жігіт түсіп тазалады. Осы құдықтың батысындағы төбеде қыйма тастан салған аласа кереге там бар, соны осы туралы айтушылар Сартайдың зираты деп санайды.
Бегей – атақты батыр, құдықшы. Ақжігіт елді мекенінің оңтүстік-батысындағы «Бесшұмырау», «Терең», «Ұзын», «Ақшоқы» құдықтарын қазған.
Бегей Мақышбай – құдықшы. Ақжігіт елді мекенінде «Мақышбай» құдығын қазып, егін егіп, мол өнім алып отырған. Бұл құдықтың күні бүгінге дейін суы мол, ел игілігіне пайдаланып отыр.
Көрпе Бисенбай – құдықшы. Басар байдың өтінішімен Үстірттегі «Басар-Түрке»құдығын қазған. Басардың әйелінің аты Түрме болған. Құдыққа алғашқыда ерлі-зайыпты Басар мен Түрменің аты қойылған, кейін бұл айтушылардың айтуынан өзгеріп, құдықтың аты «Басар-Түрке» болып өзгеріске ұшыраған.
Есен Жүнбас – құдықшы. Сисем атаның шығысында «Жүнбас қазған», «Кенже қазған» деген құдықтар бар. Бұл Жеменей ауылының қонысындағы су көздері болып саналады. Аңыз бойынша Жеменей ауылы ұйымдасып, сол құдықтарды Е.Жүнбас құдықшыға қаздырған.
Қараш Жайлы – құдықшы. Оған Қараш Қожа деген бай құдық қаздырып, оның атын құдықшының өтініші бойынша «Қожақазған-Жайлы» деп атаған.

Бұдан басқа Бөкен Қарабатыр Бозащыдағы «Тасорпа», «Құты», «Жиделі», «Қызан», «Ақшұмырау», «Тобанияз», «Оралбай» құдықтарын, Бабық Мыңбай Оң түстік Үстірттегі «Мәлібек», «Түкібай» құдықтарын, Қосбармақ Өтепбергенұлы, Көшербай Ажар, Сумақ, Бесекөз, Тәңке, Шырақбай, Шаңқала Қаратөрткілден құдықтар қазған.