Құрлықты алғаш қоныстанушылар

Құрлықты алғаш қоныстанушылар - көпшілік қабылдаған ғылыми теорияға сай үндістердің арғы ата-бабалары Америка құрлығына Солтүстік-Шығыс Азиядан Беринг бұғазы мен Аляска арқылы келген. Мұнда Азия мен Солтүстік Америка сөздің тура мағынасында көңілсіз, суық мұхит арқылы бір-біріне қол созып отыр. Күн ашық, жылы болған күндері америка аумағынан азиялық жағалауды айқын көруге болады. Өйткені теңізге батысқа қарай сұғына еніп жатқан Сьюард түбегі азиялық жақтағы Восточный мүйісінен бар жоғы 90 км-лік су кеңістігі арқылы бөлінген. Қатал арктикалық қыс кезінде тар Беринг бұғазы ұзақ уақыт қатып қалады. Жергілікті тұрғындар (эскимостар мен чукчалар) жуырдағы уақыттарға дейін бұл мұз көпірін шаналармен Солтүстік Америкаға және кері бағытта сапар шегуге ықыласты түрде пайдаланып келді. Америка құрлығының ең ежелгі қоныстанушылары да дәл осылай істей алатын еді.

Алайда Жаңа Дүние бөлігіне қоныс аударушылардың алғашқы толқынының жүріп өткен жолдары белгілі бір дәрежеде анықталғанымен, оның нақты қашан болғаны, алғашқы қауымдық қоныстанушылардың сырт бейнесінін қандай болғаны, олар өздерімен бірге алып келген мәдениеттің сипаты турасында қызу ғылыми пікірталастар әлі күнге дейін жүргізіліп келеді. Американы алғаш қоныстану мерзімі жөніндегі кейбір деректерді геология мен физикалық антропологиянын беретіні ақиқат. Геологтердің есептері бойынша, адам Жаңа Дүниеде ғалымдар "Висконсиндік" деп атаған Солтүстк Америкадағы соңғы мұздану кезеңінен ертерек пайда бода алмайтын еді. Бұл кезең шамамен 70 мың жылдай бұрын басталып, 10—11 мың жыл бұрын аяқталған, мұздықтардың ең көп тараған кезі бұдан 20 мың жыл бұрын болған, Висконсиндік мұздану барысында мыңдаған шаршы километр судың мұзға айналып, Дүниежүзілік мұхит деңгейінің күрт төмендегені белгілі. Мұндай төмендеу қазіргі деңгеймен салыстырғанда 60-тан 100 м-ге дейінгі аралыкты құрады. Нәтижесінде, Азия мен Америка құрлықтарының арасында Висконсиндік мұзданудың соңына дейін сақталған құрғақ мойнақ — Бepингия қалыптасты. Мұздықтардың кейіннен жылдам қарқынмен ери бастауы мұхиттар деңгейін қайтадан көтерді. Америкаға өтетін бұл "алдыңғы есік" тарс жабылып қалғанша, ол арқылы Азиядан қоныс аудару- шылардың көбі өтіп үлгерді. Олар өздерімен бірге алып келген мәдениетінің "сипаты" жөнінде біздің білетініміз шамалы.

Бір нәрсе ғана даусыз: Жаңа Дүниенің ең ежелгі тұрғындары тас ғасырдың (жоғарғы палеолит) аңшылары мен терімшілері болды. Осылайша алғашқы америкалықтар немесе палеоүндістер (археологтер өз еңбектерінде оларды жиі осылай атайды) өздерінің Жаңа Дүниені алғашқы коныстанушылар екендігін сезбеді де. Олардың Америка құрлығының солтүстігінде пайда болуы Азиядан солтүстік- шығысқа қарай құрғақпен, "Берингия" арқылы баяу таралып қоныстанудың нәтижесі болып табылды. Бұл Сібірден қоныс аударушылардың бірыңғай үлкен толқыны болған жоқ. Бәрінен бұрын бұл мыңдаған жылдарға созылған тас ғасырының сібірлік аңшылары мен терімшілерінің шағын топтарының баяу "некен саяқ өтуіне" ұқсайды. Олар мұздық дәуірінің өздерінен үрікпеген жануарлар (жылқы, түйе, бұғы, мамонт, жүндес мүйізтұмсық, т.б.) үйірлерінің соңынан жүріп отырып, байқаусызда мүлдем жаңа құрлықтың шегінде қалып қойды.

Бұл бұдан шамамен 10 мың жыл бұрын "Берингия" теңіз түбіне түпкілікті батып кеткенге дейін жалғаса берді. Ғалымдардың пікірінше алғашқы қауым адамының Азиядан Америкаға өтуі (құрғақ көпір-мойнақтың болғанын Жаңа Аляскада мұздықтардың орналасқанын еске алсақ) үшін неғүрлым қолайлы сәттер б. з. д. XXVIII мыңжылдықтардан XXV мыңжылдыққа дейінгі және б.з.д. XV мыңжылдықтан X мыңжылдыққа дейінгі аралықта болған.

Жаңа дүниеде адамның пайда болу уақыты жөніндегі екінші даусыз қорытындыны бізге физикалық антропология береді Антропологтер Америка құрлығында ешқашан да адам тектес маймылдар приматтардың тірідей және қазбалы түрінде болмағаны баяғыда дәлелдеген. Осылайша Амарика адам пайда болған жер болып есептелмейді. Бұл жерден табылған алғашқы қауымдық адамдардың сүйектері Хомо сапиенс" ("саналы адам") түріне, яғни қазіргі бет-бейнелі адамдарға тән. Бұдан Жаңа Дүниедегі алғашқы қоныстанушылардың, бұдан 40 мың жылдан бұрын пайда болуы мүмкін емес екені түсінікті болады. Өйткені сол кезде "Хомо сапиенс" Ескі дүниеде ерекше түр ретінде түпкілікті қалыптасқан еді.

Ғалымдардың соңғы зерттеулері бізді бір ескі және өте танымал идеядан бас тартуымызға мәжбүр етеді. Американың байырғы тұрғындарының еуропалықтармен алғаш рет араласа бастағанша, негізінен, монғолоидтар болғанын еске алсақ, алғашқы қоныс аударушыларды да монғолоидтар деп есептеу керек. Алайда шын мәнісінде бәрі де анағұрлым күрделірек болып шығады. Мысалы, Оңтүстік Американы ең ежелгі қоныстанушылар өздерінің сырт бейнесімен монғолоидтардан ерекшеленіп тұрды. Неғұрлым кейінгі сүйек қалдықтары монғолоидтық белгілердің біртіндеп арта бергенін көрсетеді. Бұл бұдан кейінгі Азиядан коныс аударулармен немесе палеоүндістер типтерінің жергілікті эволюциясымен байланысты болуы мүмкін.

Кейбір антропологтер Жаңа Дүниені қоныстанудың неғұрлым ертерек кезеңдері үшін сол кезде Азияда тұрған монғолоидтық емес тайпалардың, негроидтердің (веддоидтер немесе аустралоидтер) және еуропеоидтердің (қазіргі айндардың прототиптері) қоныс аударуы жөніндегі пікірлерге жол береді Басқа да бір-біріне тура қарама-қарсы пікірлер де бар. Америка үндістері типтерінің әр алуандыгы әр түрлі коныс аудару толқындары қатарынан бөлек қоныс аударушыларға жергілікті табиғи ортаның олардың Жаңа Дүниеге тән жағдайларға бейімделу барысында әсер етуімен де түсіндіріледі.