Құрсақаяқты моллюскілер
Ұлулар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Құрсақаяқтылар немесе ұлулар - моллюскілердің ең мол класы. Олардың көпшілігінде көбінесе спираль тәрізді шиыршықталған қабыршақ болады. Олар бұлшықетті аяқтармен жылжиды, бұл аяқтар су ішінде жүзуге көшкен теңіз періштесі (клионе) сияқты моллюкілерде жүзбеқанатқа айналып кеткен. Құрсақаяқты моллюскілердің ауызында өздеріне тән радуда (үккіш) атты мүшесі бар, ол бейнелеп айтқанда тіл мен тістердің комбинациясы тәрізді. Өсімдікқоректі моллюскілер ұсақ тістері бар радуласымен өсімдіктерді қырып алады, ал жыртқыш түрлерінің тістері үлкенірек әрі көбінесе ілгекті таяқ немесе қанжар пішіндес. Теңіз ұлуларының арасында құйтақандайлары да, үлкен әрі ауыр қабыршақтарының әсемдігімен таңқалдыратындары да бар.
Рапана[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қара теңізде демалушылардың көбі рапана өабыршақтарын кәдесый ретінде ала кетеді, бірақ бұл моллюскілердің отаны-Қиыр Шығыс теңіздері екенін, Қара теңізде олар 1940-шы жылдарда ғана пайда болғанын екінің бірі біле бермейді. Оның дернәсілдері бұл жаққа кеме түбіне жабысып келген сияқты. Рапана қос жаппалы тұқымдастарын қорек етеді және устрицалар мен мидялардың шоғырланған жерін жалмап, елеулі зиянкелтіреді. Қара теңізде жыртқыш моллюск орнығып алды да, табиғи жауларының жоқтығын шектен тыс көбейіп кетті, ал Қара теңіздің мидиялары оның дәмді тағамына айналды. Бір қызығы, рапана қызылкүрең ұлулар тұқымдасына жатады. Оның бойындағы бездерден ертедегі адамдар қызылкүрең бояғыш зат алуды үйренген. Безден алынған зат ақ түсті болады, бірақ күн сәулесінің әсерінен жасылданып, содан кейін бірте-бірте күлгін-қызыл түске ене береді.Ежелгі римдік ақсүйектер тогасын дәл осы бояумен бояған.
Харония[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Харония (алып тритон)-қабыршағының ұзындығы см жететін өте ірі теңіз моллюскісі. Бұл жыртқыш моллюскілердің сүйікті тағамы-теңіз жұлдыздары, олардың ішінде улы тікендермен қаруланған "тікенекті тәж" деп аталатын теңіз жұлдыздары. Харония бұлшықетті аяқтарымен теңіз жұлдызын астыңғы жағынан іліп алады да, ұстарадай өткір радуласымен оның тікендермен қорғалмаған құрсақ тұсын жарып жібереді.
Жұқа, қампиған қабыршақтарының пішініне бола кеспек немесе тоннид деп аталатын жыртқыш моллюскілер де инетерілілерді (теңіз жұлдыздары, голотуриялар, теңіз кірпілері) аулайды, бірақ басқаша әрекет етеді. Олардың сілекей бездері күкірт және тұз қышқылынан тұратын сөл бөліп шығарады, сонымен құрбандығын қимылсыз қалдырып, әктасты жамылғысын бұзып жібереді.
Қызықты деректер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Мұхит елдерінде, Африкада және Америкада кейбір моллюскілердің қабыршақтарын ғасырлар бойы ақша ретінде пайдаланып келген.Мысалы, " каури " ақшасы белгілі, оның қызметін ципрея моллюскілерінің тегіс сопақша қабықшалары атқарған.
Дерек көзі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Балалар энциклопедиясы,РОСМЭН,ISBN 978-5-353-06046-8,УДК 087.5,ББК 92
- http://byaki.net/eto_interesno/13110-vsjo-vsjo-ob-ulitkakh.html
- http://dumskaya.net/news/rapana-otstupaet-pogiratel-midij-v-chernom-more--018363/
- https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BD