Құсқы

Құсқы, ескі-құсқы. Қос сөздің мағынасы қай-қайсымызға да түсінікті. «Сарай толған кедей ауылдың ескі-құсқы дүниелері...» (С. Жүнісов, Жапанда.). Мәселенің түйіні — қос сөздің екінші сыңары —«құсқының» масынасы мен туған төркіні. Іздестіре келгенде «құсқы» тұлғасымен дыбыстас сөз басқа бір тілдерде «ескінің» мағынасын қайталайтындығы байқалады. Мысалы, Моңғол тілінде хуучин — ескі, көне; қалмақша хуучн — тозған. Тілдегі дыбыс заңдылығына сүйенсек, Моңғол тобына жататын тілдерден ауысқан сөздердегі «ч» дыбысының түркі тілдерінде, әсіресе қазақ тілінде «с» дыбысына ауысуы оңай құбылыс. Сондықтан да «хууч» түбірінің «құс» болып өзгеруіне таңданбаса да болады. Ал «құс» соңындағы -қы жұрнағы бөтен тілден енген тұлғаны өз сөзіне — «ескі» сөзіне сәйкестіру, үндестіруден пайда болған деп жорамал жасаймыз. Қос сөз құрылысында мұндай құбылыс кездесіп отырады. Осы келтірген деректеріміз «құсқы» сөзінің теркіні Моңғол тілі демеске болдырмайтын сияқты еді. Бірақ тағы бір мәлімет бұл болжамға келісім бермейді. Араб тілінде кусэқе — сыпырынды, ескі-құсқы (мусор). Егер осы сөз қазақ тіліне ауысқан болса, мұның «құсқы» болып өзгеріске түсуі Моңғол тіліндегі «хуучиннен» де оңай. Моңғол, түркі тобындағы кейбір тілдерге арабтардан аусуы да мүмкін. Немесе керісінше болуы да ықтимал. Қалай болғанда да «құсқы» қазақ тіліне ертеден тән сөз емес. Не Моңғол, не араб тілінен ауысқан деп қараймыз. Сейтіп, «ескі-құсқы» қос сөзі «ескі-ескі» болуға тпісті мәндес сөздер орнына жүріп тұр.