Үйкеліс

Үйкеліс — бірнеше мағынадан тұратын сөз.

Түрлері

1. Сыртқы үйкеліс — бір-бірімен тиісетін екі қатты дененің салыстырмалы қозғалысы кезінде сол денелердің жанасу нүктесінде пайда болатын механикалық кедергі.
2. Құрғақ үйкелісі (Трение сухое) — 1) үйкелістегі денелердің үйкелу беттері қатты қабық болып келгендегі сырғанау үйкелісі; 2) үйкелісетін денелер беттерінде тотықтар және ластанулар бар, бірақ жасанды май жоқ үйкеліс.
3. Жартылай құрғақ үйкеліс(Трение полусухое) — 1) бұдырлары май арқылы бөлінген, бірақ ең үлкен бүдырлары май қабатынан шығыңқы болғандықтан, бір-бірімен жанасқан кездегі сырғанау үйкелісі; 2) үйкелісетін денелер арасында қандай болса да тұтқыр ортамен толған жеке аймақтары бар болатын үйкеліс.
4. Сұйықтық үйкелісі (Трение жидкостное) — үйкелістегі денелер беттерінің бұдырлары бір-бірімен жанаспау үшін толық майланған денелердің сырғанау үйкелісі;
5. Жартылай сұйық үйкеліс (Трение полужидкое) — үйкелісетін денелер беттерінде майы да, туралай түйісу аймағы да бар үйкеліс.
6. Қозғалыс үйкелісі (Трение движения) — қозғалыстағы денелердің сыртқы үйкелісі. 
7. Тыныштық үйкелісі (Трение покоя) — 1) қозғалмайтын денелер арсындағы сыртқы үйкеліс. V=0;2) үйкелісетін денелердің беті бір- бірімен маймен толық бөлінгендегі үйкеліс.
8. Домалау үйкелісі (Трение качения) — 1) жанасу нүктесі лездік айналу центрі болып келген, екі дененің кинематикалық үйкелісі; 2) бір-біріне әсер ететін беттердің нүктелері біртіндеп жақындасып түйіспеге кіріп, содан кейін айырылысқанда пайда болатын үйкеліс.
9. Сырғанау үйкелісі (Трение скольжения) — 1) қарастырылып отырған дененің бір нүктесі екінші дененің барлық нүктелерімен біртіндеп жанасатын кинематикалық үйкеліс; 2) бір дененің бетінің барлық нүктесі басқа дене бетінің жанама бойымен қозғалуымен сипатталатын үйкеліс.
10. Тұтқыр үйкеліс (Трение вязкое) — үйкелісетін денелер арасы тұтқыр ортамен толғанда пайда болатын үйкеліс.
11. Шекаралық үйкеліс (Трение граничное) — 1) үйкелістегі дене беттері жұқа майланғандағы сырғанау үйкелісі; 2) үйкелісетін денелердің беттерін бөлетін сұйық майдың мономолекулярлы және майдың қалыңдығы өте жұқа болып, көлемдік қасиеті байқалмағандағы үйкеліс.
12. Ішкі үйкеліс— қатты, сұйық және газ тәрізді денелер формасының бұзылуы кезінде өтетін процестер мен механикалық энергияның пайдасыз шығынына (яғни денелердің ішкі энергиясына түрленуіне) себепші болатын процестер. Сұйықтар мен газдардағы ішкі үйкеліс тұтқырлық деп аталады.

Үйкеліс қуаты

Үйкеліс қуаты (Мощность трение) — үйкелісті жеңуге жұмсалған қуат. Әдетте, үйкеліске кеткен қуат деп аталады.

Тағы қараңыз

• Үйкеліс күші