Әлия (ән)

«Әлия» әні — қазақтың «100 әні» тізіміне енген әуендердің бірі. Бұл ән – сұлулық пен қайсарлықтың белгісіне айналған ән. «Әлия» - қазақ қызының асқан қайсарлығын, өжет мінезін көрсеткен ән. Әрбәр тыңдаушының жүрегін тебірентіп және әрбірі көзіне жас алары анық. Ұлы Отан соғысында жауқазын ғұмыры қиылған қазақтың батыр қызы Әлия Молдағұлова (1925-1944) рухына арнап көше аты да берілді, ескеркіш те қойылды, өлең де жазылды. Ал қаһарман қызға жасалған тағызымдардың ішіндегі ең ерекшесі Сейдолла Бәйтерековтың «Әлия» әні еді.

Тарихы:

«Әлия» әні дүниеге 1975 жылы келген екен. Көзі тірісінде сазгер былай деген екен: «Ән ойымда біраз жүрді. Күрделі әуен жадымды баурай жөнелді. Басында ыңылдап қана жүрдім. Бірде Бәкір Тәжібаевтың жыр жинағын қолыма алып, аша бергенім мұң екен, көзіме ақынның Әлия Молдағұловаға арналған өлең жолдары түсті. Жадымда жүрген әуенге салып едім, құйып қойғандай дәл келді. Бұл ән арнау емес, бұл ән - жоқтау. Балғын қыздың ерлігін ұлықтау, ел жадында қалдыру үшін осындай ән қажет-ақ». Біреуі біліп, бірі білмес, Сейдолла Бәйтерековтың алғашқы нұсқасында "Әлия" деп айтылатын жерінде мүлдем басқа әуен болушы еді. Алайда композитор, қазақтан шыққан тұңғыш саксафонист Еркін Слетдинов сол жерін дұрыстап, құлағымызда қалған, бәрімізге таныс әуенмен өзгертті. Композитордың айтуынша, бұл жерде бұндай қатты дыбыстың шығуы мүлдем керек жоқ. Дайын ән жас әнші Нағима Есқалиеваға ұсынылады. Алайда, ән кеңінен сол кезде 17 жасар әнші Роза Рымбаеваның орындауында танылды. 1976 жылы «Золотой Орфей» байқауында ән шырқалып, бірінші орынды иеленді. Мәскеуліктер «Әлия» әнін «Ең үздік жыл әні» деп бағалап, марапаттаған болатын. «Әлия» әні арқылы жас әнші Роза Рымбаева көпшіліктің көзайымына айналып, өнер көгінде кеңінен қанат қағуына жол ашты. Сондай-ақ, «Әлия» әні көпшілікке сазгер Сейдолла Бәйтерековты де таныстырды.

Әннің орындаушылары:

Ән авторы белгілі композитор Сейдолла Бәйтерековтің жұбайы Ләззат Ақанова-Бәйтерекова Бәкір Тәжібаевтың сөзіне жазылған «Әлия» әнінің алғаш рет қалай орындалғанын әрі қалай әлемдік сахнаға жол тартқанын есіне алды.

«Әлия әнін қанша адам айтты. Бірақ Роза Рымбаеваның орындауындағы баллада сарыны ғана Әлия Молдағұлованың ерлігін паш ететін сияқты. Роза мен Әлияның образдары біте қайнасып кеткен сияқты көрінеді маған. Концерттердің бәрінде тыңдарман қауымның тұрып қол соғатыны да содан деп ойлаймын», - деді Ләззат Аханова-Байтерекова.

Атақты «Әлияны» үлкен сахнаға алып шығып, әлемге танытқан Роза Рымбаева екені рас. Бір қызығы оны ең алғаш басқа әнші орындаған екен. Ең алғашқы рет оны Нағима Есқалиева орындаған. 1977 жылы студенттер арасындағы ән байқауында «Жетіген» ансамблімен айтып шықты. Әлия әні Бәкір Тәжібаевқа «Песня года-1977» фестивалінің лауреаты атағын әперді. Бұл ән Сейдолла Бәйтерековтің, Роза Рымбаеваның да тағдыры іспеттес.

Белгілі продюсер Мұрат Ирғалиев те өзінің естеліктерімен бөлісті.

«Мен сол кезде құрылыс отрядтары жастарының студенттік конкурсын әзірлеп жатқанмын. 1977 жыл болатын. Сол жылы Әлияны Нағима Есқалиева «Жетіген» ансамблінің сүйемелдеуімен айтты. Ал Розаның орындауында мен әнді Мәскеуде өткен «Песня года» фестивалінде тыңдадым. Роза Рымбаева Алматыға келген кезде қаланың көшелерінде клип түсіріп жатқан едік. Мен бұл әнді «Астана» байқауында филиппиндік әншіге бергем. Бұл конкурста 50 шетелдік әнші қазақ әндерін орындауы тиіс болатын. Филиппиндік Ладин Роксас «Әлияны» лирикалық жанрда орындап шықты. Ладиннің елінде әнді тыңдарман түсінуі үшін сөзін өзгерттік. Филиппин тіліндегі нұсқасында бір қыз гүлдер арасында жүгіріп жүреді. Сол кезде қара құстар келіп, айналаны өртей бастайды. Жаңағы қыз жер бетіндегі гүлдерді сақтап қалу үшін жанын береді. Әнде Әлияның аты сақталды. Мұндай интерпретацияда филиппиндік Әлия сол елде хитке айналды», - деді Мұрат Ирғалиев.

Әлияны елге танытқан Роза Қуанышқызы әннің өз тағдырына қалай әсер еткенін айтып берді.

«Негізі бұл әнді ең алғаш орындаған «Гүлдер» ансамблінің сүйемелдеуімен Тілектес Нұрмағамбетов болатын. Ол кісі өзінің аранжировкасымен өз тонында айтты. Ал менің нұсқамды өзімнің жолдасым Тасқын Оқапов дайындап берген болатын. Әннің әуені, көлемі басқаша болып шықты. Мен Әлияның арқасында танымал болдым. Әлия әнінің шыққанына 40 жылдан асып кетті», - деді Роза Қуанышқызы.

«Әлия» әні қазақтың алтын қорына енген әндердің бірі және ел есінде, жүрегінде сақталары анық.